Mahāvyutpatti: 1600-1699
kāmaniḥsaraṇam upekṣā कामनिःसरणमुपेक्षा 除貪欲起捨施 'dod pa las 'byin pa ni bstang snyoms འདོད་པ་ལས་འབྱིན་པ་ནི་བསྟང་སྙོམས་
vicikitsāniḥsaraṇam asmimānasamudghātaḥ विचिकित्सानिःसरणमस्मिमानसमुद्घातः 除疑心消傲慢 the tshom las 'byin pa ni nga'o snyam pa'i nga rgyal yang dag par 'joms pa ཐེ་ཚོམ་ལས་འབྱིན་པ་ནི་ངའོ་སྙམ་པའི་ང་རྒྱལ་ཡང་དག་པར་འཇོམས་པ་
nimittaniḥsaraṇam animittam निमित्तनिःसरणमनिमित्तम् 除著相得無相 mtshan ma las 'byin pa ni mtshan ma med pa'o མཚན་མ་ལས་འབྱིན་པ་ནི་མཚན་མ་མེད་པའོ་ 人天四輪
catvāri devamanuṣyāṇāṃ cakrāṇi चत्वारि देवमनुष्याणां चक्राणि 人天四輪 四眷屬 四種不放逸輪 lha dang mi rnams kyi 'khor lo bzhi'i ming la ལྷ་དང་མི་རྣམས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བཞིའི་མིང་ལ་
pratirūpadeśavāsaḥ प्रतिरूपदेशवासः 居順境 勝土論 生中國 mthun pa'i yul du gnas pa མཐུན་པའི་ཡུལ་དུ་གནས་པ་
satpuruṣāpāśrayam सत्पुरुषापाश्रयम् 依賢士 善人輪 近善人 skyes bu dam pa la brten pa སྐྱེས་བུ་དམ་པ་ལ་བརྟེན་པ་
ātmanaḥ samyakpraṇidhānam आत्मनः सम्यक्प्रणिधानम् 誠祝願 自正輪 修正願 bdag nyid kyis yang dag pa'i smon lam བདག་ཉིད་ཀྱིས་ཡང་དག་པའི་སྨོན་ལམ་
[a]pūrve ca kṛtapuṇyatā [b]pūrvakṛtapuṇyatā [अ]पूर्वे च कृतपुण्यता [ब्]पूर्वकृतपुण्यता 先作福 先福輪 植善輪 sngon yang bsod nams byas pa སྔོན་ཡང་བསོད་ནམས་བྱས་པ་ 苦行持戒
tāpasaṃvāraparyāyāḥ तापसंवारपर्यायाः 苦行持戒等 dka' thub la gnas pa dang sdom pa 'dzin cing spyod pa la sogs pa'i ming la དཀའ་ཐུབ་ལ་གནས་པ་དང་སྡོམ་པ་འཛིན་ཅིང་སྤྱོད་པ་ལ་སོགས་པའི་མིང་ལ་
ekadeśakārī (ekadeśakārin) एकदेशकारी (एकदेशकारिन्) 行一事 持一處 sna gcig spyod pa སྣ་གཅིག་སྤྱོད་པ་
pradeśakārī (pradeśakārin) प्रदेशकारी (प्रदेशकारिन्) 日時行 持少處 nyi tshe spyod pa ཉི་ཚེ་སྤྱོད་པ་
yadbhūyaskārī (yadbhūyaskārin) यद्भूयस्कारी (यद्भूयस्कारिन्) 多行 持多處 de bas mang du spyod pa དེ་བས་མང་དུ་སྤྱོད་པ་
aparipūrṇakārī (aparipūrṇakārin) अपरिपूर्णकारी (अपरिपूर्णकारिन्) 不精行 不持具處 不屬行 ma chub par spyod pa མ་ཆུབ་པར་སྤྱོད་པ་
paripūrṇakārī (paripūrṇakārin) परिपूर्णकारी (परिपूर्णकारिन्) 精進行 持具處 有屬行 chub par spyod pa ཆུབ་པར་སྤྱོད་པ་
saṃyamaḥ संयमः 禁戒 legs par sdom pa ལེགས་པར་སྡོམ་པ་
damaḥ दमः 柔善 dul ba དུལ་བ་
suvinītaḥ सुविनीतः 極柔善 shin tu dul ba ཤིན་ཏུ་དུལ་བ་
tapasvī (tapasvin) तपस्वी (तपस्विन्) 具苦行 dka' thub can དཀའ་ཐུབ་ཅན་
vratī (vratin) व्रती (व्रतिन्) 具勇行 brtul zhugs can བརྟུལ་ཞུགས་ཅན་
acchidram अच्छिद्रम् 無疎失 skyon med pa སྐྱོན་མེད་པ་
yātīḥ यातीः 戒精進 sdom brtson སྡོམ་བརྩོན་
akhaṇḍam अखण्डम् 不衰 ma nyams pa མ་ཉམས་པ་
aśavalam (asavalitam) अशवलम् (असवलितम्) 不雜 dres par ma gyur ba དྲེས་པར་མ་གྱུར་བ་
akalmāṣam अकल्माषम् 不間斷 thun tshags ma yin pa ཐུན་ཚགས་མ་ཡིན་པ་
bhujiṣyaṃ भुजिष्यं 具自在 rang dbang can རང་དབང་ཅན་
aparāmṛṣṭam (āvarāmṛṣṭam) अपरामृष्टम् (आवरामृष्टम्) 勿闒茸 不惛昧 nog nog por ma gyur ba ནོག་ནོག་པོར་མ་གྱུར་བ་
susamāptam सुसमाप्तम् 最全 翻善牧 legs par 'dzin pa'am legs par chub pa ལེགས་པར་འཛིན་པའམ་ལེགས་པར་ཆུབ་པ་
susamārabdhaḥ सुसमारब्धः 精勤造作 善造作 legs par brtsams pa ལེགས་པར་བརྩམས་པ་
āryakāntam आर्यकान्तम् 受聖喜 聖者所喜 聖者所須 'phags pa bzhed pa 'am dgyes pa འཕགས་པ་་བཞེད་པ་འམ་དགྱེས་པ་
upavāsam upavasanti उपवासमुपवसन्ति 近齋處 親近戒處 bsnyen gnas la nye bar gnas pa བསྙེན་གནས་ལ་ཉེ་བར་གནས་པ་
cāritrasampannaḥ चारित्रसम्पन्नः 具法事 cho ga phun sum tshogs pa ཆོ་ག་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་
vāritrasaṃpannaḥ वारित्रसंपन्नः 具廻遮 bzlog pa phun sum tshogs pa བཟློག་པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་
āyatyāṃ saṃvaram आयत्यां संवरम् 後加持戒 phyis sdom pa 'dzin pa ཕྱིས་སྡོམ་པ་འཛིན་པ་
samādāya vartate समादाय वर्तते 守誠實 yang dag par bzung nas gnas pa ཡང་དག་པར་བཟུང་ནས་གནས་པ་
sādhu damaḥ साधु दमः 柔善好 dul ba legs དུལ་བ་ལེགས་
sādhu śamaḥ साधु शमः 妙善 柔善好 zhi ba legs ཞི་བ་ལེགས་
sādhu saṃyamaḥ साधु संयमः 實禁戒好 yang dag par sdom pa legs ཡང་དག་པར་སྡོམ་པ་ལེགས 瑜伽支
yogāṅgāni योगाङ्गानि 修行及修習枝葉名 瑜伽支 rnal 'byor spyod pa dang rnal 'byor gyi yan lag gyi ming la རྣལ་འབྱོར་སྤྱོད་པ་དང་རྣལ་འབྱོར་གྱི་ཡན་ལག་གྱི་མིང་ལ་
yogācāraḥ योगाचारः 修習行 修行 rnal 'byor spyod pa རྣལ་འབྱོར་སྤྱོད་པ་
yogī (yogin) योगी (योगिन्) 修習士 rnal 'byor ba རྣལ་འབྱོར་བ་
yogaḥ योगः 修習 rnal 'byor རྣལ་འབྱོར་
yoniśo manasikāraḥ योनिशो मनसिकारः 心依理聚 如理作意 tshul bzhin yid la byed pa ཚུལ་བཞིན་ཡིད་ལ་བྱེད་པ་
pratisaṃlayanam प्रतिसंलयनम् 內安真實 宴默 內實安定 nang du yang dag 'jog ནང་དུ་ཡང་དག་འཇོག་
dṛṣṭadharmasukhavihāraḥ दृष्टधर्मसुखविहारः 見法安樂 現法樂住 安於見法 mthong ba'i chos la bde bar gnas pa མཐོང་བའི་ཆོས་ལ་བདེ་བར་གནས་པ་
āsvādanasaṃprayuktadhyānam आस्वादनसंप्रयुक्तध्यानम् 具妙禪定 味相應靜慮 具驗禪定 myong ba dang bcas pa'i bsam gtan མྱོང་བ་དང་བཅས་པའི་བསམ་གཏན་
bhāvanārāmatā भावनारामता 喜靜慮 sgom pa la dga' ba སྒོམ་པ་ལ་དགའ་བ་
abhiṣyandayati अभिष्यन्दयति 柔軟 mnyen par byed pa མཉེན་པར་བྱེད་པ་
pariṣyandayati परिष्यन्दयति 悉柔軟 yongs su mnyen par byed pa ཡོངས་སུ་མཉེན་པར་བྱེད་པ་
pariprīṇayati परिप्रीणयति 悉具足 yongs su tshim par byed ya ཡོངས་སུ་ཚིམ་པར་བྱེད་ཡ་
parispharayati परिस्फरयति 悉圓滿 kun tu rgyas par byed pa ཀུན་ཏུ་རྒྱས་པར་བྱེད་པ་
ekākino rahogatāḥ एकाकिनो रहोगताः 靜居 暗處 gcig pur dben pa'am lkog tu song ste གཅིག་པུར་དབེན་པའམ་ལྐོག་ཏུ་སོང་སྟེ་
sthūlabhittikatā audārikatā स्थूलभित्तिकता औदारिकता 寂止如堅壁 粗修 rtsig pa stug po lta bu rags pa རྩིག་པ་སྟུག་པོ་ལྟ་བུ་རགས་པ་
duḥkhilatā (duḥkhalīlāduḥkhalitā) दुःखिलता (दुःखलीलादुःखलिता) 邪見 似鄙蠢 tha ba ngan pa ltar ཐ་བ་ངན་པ་ལྟར་
amoghaḥ अमोघः 有義 不空過 不唐捐 don yod pa དོན་ཡོད་པ་
abandhyaḥ अबन्ध्यः 有果 'bras bu med pa འབྲས་བུ་མེད་པ་
saphalaḥ सफलः 具果 無果 'bras bu dang bcas pa འབྲས་བུ་དང་བཅས་པ་
ekotībhāvaḥ एकोतीभावः 相一傳 同一體性 成一體 成一趣 rgyud gcig tu gyur ba རྒྱུད་གཅིག་ཏུ་གྱུར་བ་ 四記答
catvāri vyākaraṇāni चत्वारि व्याकरणानि 四授記 四記答 四答 lung bstan pa bzhi'i ming la ལུང་བསྟན་པ་བཞིའི་མིང་ལ་
ekāṃśavyākaraṇaṃ एकांशव्याकरणं 初發授記 一向記 一總授記 一曰定答 mgo gcig tu lung bstan pa མགོ་གཅིག་ཏུ་ལུང་བསྟན་པ་
vibhajyavyākaraṇaṃ विभज्यव्याकरणं 分明授記 分別記 分別授記 rnam par phye ste lung bstan pa རྣམ་པར་ཕྱེ་སྟེ་ལུང་བསྟན་པ་
paripṛcchāvyākaraṇaṃ परिपृच्छाव्याकरणं 復請問授記 反詰記 反問授記 dris nas lung bstan pa དྲིས་ནས་ལུང་བསྟན་པ་
sthāpanīyavyākaraṇaṃ स्थापनीयव्याकरणं 未發授記 捨置記 不發授記 一曰置答 gzhag par lung bstan pa གཞག་པར་ལུང་བསྟན་པ་ 三相
trīṇi lakṣaṇāni त्रीणि लक्षणानि 三相 mtshan nyid gsum gyi ming la མཚན་ཉིད་གསུམ་གྱི་མིང་ལ་
parikalpitalakṣaṇam परिकल्पितलक्षणम् 遍計所執相 普觀察相 kun brtags pa'i mtshan nyid ཀུན་བརྟགས་པའི་མཚན་ཉིད་
paratantralakṣaṇam परतन्त्रलक्षणम् 依他起相 他根相 gzhan gyi dbang gi mtshan nyid གཞན་གྱི་དབང་གི་མཚན་ཉིད་
pariniṣpannalakṣaṇam परिनिष्पन्नलक्षणम् 成就相 圓成實相 諸法圓成相 yongs su grub pa'i mtshan nyid ཡོངས་སུ་གྲུབ་པའི་མཚན་ཉིད་ 四意趣
catvāro 'bhiprāyāḥ चत्वारोऽभिप्रायाः 四相念 四意趣 佛四種意趣 dgongs pa bzhi'i ming la དགོངས་པ་བཞིའི་མིང་ལ་
samatābhiprāyaḥ समताभिप्रायः 念平等 平等意趣 平等意 mnyam pa nyid la dgongs pa མཉམ་པ་ཉིད་ལ་དགོངས་པ་
kālāntarābhiprāyaḥ कालान्तराभिप्रायः 念他時 別時意趣 別時意 dus gzhan la dgongs pa དུས་གཞན་ལ་དགོངས་པ་
arthāntarābhiprāyaḥ अर्थान्तराभिप्रायः 念他益 別義意趣 別義意 don gzhan la dgongs pa དོན་གཞན་ལ་དགོངས་པ་
pudgalāntarābhiprāyaḥ पुद्गलान्तराभिप्रायः 念他眾 眾生意樂意趣 眾生樂欲意 補特伽羅意樂意趣 gang zag gzhan la dgongs pa གང་ཟག་གཞན་ལ་དགོངས་པ་ 四秘密
catvāro 'bhisaṃdhayaḥ चत्वारोऽभिसंधयः 四動念 四秘密 四種依意 ldem por dgongs pa bzhi'i ming la ལྡེམ་པོར་དགོངས་པ་བཞིའི་མིང་ལ་
avatāraṇābhisaṃdhiḥ अवतारणाभिसंधिः 調練心作意 令入秘密 gzhugs pa la ldem por dgongs pa གཞུགས་པ་ལ་ལྡེམ་པོར་དགོངས་པ་
lakṣaṇābhisaṃdhiḥ लक्षणाभिसंधिः 滋潤心依意 相秘密 mtshan nyid la ldem por dgongs pa མཚན་ཉིད་ལ་ལྡེམ་པོར་དགོངས་པ་
pratipakṣābhisaṃdhiḥ प्रतिपक्षाभिसंधिः 親動念 對治秘密 生輕安作意 gnyen po la ldem por dgongs pa གཉེན་པོ་ལ་ལྡེམ་པོར་དགོངས་པ་
pariṇāmanābhisaṃdhiḥ परिणामनाभिसंधिः 轉動念 轉變秘密 淨智見作意 bsgyur ba la ldem por dgongs pa བསྒྱུར་བ་ལ་ལྡེམ་པོར་དགོངས་པ་ 止觀
śamathavipaśyanāḥ शमथविपश्यनाः 寂止餘觀名 止觀 zhi gnas dang lhag mthong la sogs pa'i ming la ཞི་གནས་དང་ལྷག་མཐོང་ལ་སོགས་པའི་མིང་ལ་
śamathaḥ (śamathā) शमथः (शमथा) 寂止 等靜 奢摩多 止 zhi gnas ཞི་གནས་
vipaśyanā विपश्यना 觀 正見 毘婆舍那 lhag mthong ལྷག་མཐོང་
yogaḥ योगः 修習 瑜伽 相應 rnal 'byor རྣལ་འབྱོར་
yoniśo manasikāraḥ योनिशो मनसिकारः 理聚 如理作意 tshul bzhin yid la byed pa ཚུལ་བཞིན་ཡིད་ལ་བྱེད་པ་ 十不善業
daśākuśalāni दशाकुशलानि 十不善道 十不善業 mi dge bcu'i las kyi ming la མི་དགེ་བཅུའི་ལས་ཀྱི་མིང་ལ་
trīṇi kāyaduścaritāni त्रीणि कायदुश्चरितानि 身罪三業 身惡行三 lus kyi nyes pa spyod pa gsum ལུས་ཀྱི་ཉེས་པ་སྤྱོད་པ་གསུམ་
catvāri vāgduścaritāni चत्वारि वाग्दुश्चरितानि 語罪四業 語惡行四 ngag gi nyes pa spyod pa bzhi ངག་གི་ཉེས་པ་སྤྱོད་པ་བཞི་
trīṇi manoduścaritāni त्रीणि मनोदुश्चरितानि 意罪三業 意惡行三 yid kyi nyes pa spyod pa gsum ཡིད་ཀྱི་ཉེས་པ་སྤྱོད་པ་གསུམ་ 十善業
daśakuśalāni दशकुशलानि 十善道 十善業 dge ba bcu'i las kyi ming la དགེ་བ་བཅུའི་ལས་ཀྱི་མིང་ལ་
trīṇi kāyasucaritāni त्रीणि कायसुचरितानि 身三善行妙 身三妙行 身善行 身三善行 lus kyi legs par spyod pa gsum ལུས་ཀྱི་ལེགས་པར་སྤྱོད་པ་གསུམ་
prāṇātighātād viratiḥ प्राणातिघाताद्विरतिः 不殺 離斷生命 srog gcod pa spong ba སྲོག་གཅོད་པ་སྤོང་བ་
adattādānād viratiḥ अदत्तादानाद्विरतिः 不盜 離不與取 ma byin par len pa spong ba མ་བྱིན་པར་ལེན་པ་སྤོང་བ་
kāmamithyācārād viratiḥ काममिथ्याचाराद्विरतिः 不婬 離欲邪行 'dod pas log par gyem pa spong ba འདོད་པས་ལོག་པར་གྱེམ་པ་སྤོང་བ་
catvāri vāksucaritāni चत्वारि वाक्सुचरितानि 語四善行 語四妙行 ngag gi legs par spyod pa bzhi ངག་གི་ལེགས་པར་སྤྱོད་པ་བཞི་
mṛṣāvādāt prativiratiḥ मृषावादात्प्रतिविरतिः 不妄語 離虛誑語 rdzun du smra ba spong ba རྫུན་དུ་སྨྲ་བ་སྤོང་བ་
pāruṣyāt prativiratiḥ पारुष्यात्प्रतिविरतिः 不惡罵 不粗言 離麤惡語 tshig rtsub po smra ba spong ba ཚིག་རྩུབ་པོ་སྨྲ་བ་སྤོང་བ་
paiśunyāt prativiratiḥ पैशुन्यात्प्रतिविरतिः 不兩舌 不誑言 離離間語 phra mar smra ba spong ba ཕྲ་མར་སྨྲ་བ་སྤོང་བ་
saṃbhinnapralāpāt prativiratiḥ संभिन्नप्रलापात्प्रतिविरतिः 不綺語 不誑語 離雜穢語 不閑雜語 tshig bkyal ba spong ba ཚིག་བཀྱལ་བ་སྤོང་བ
trīṇi manaḥsucaritāni त्रीणि मनःसुचरितानि 意三善行 意三妙行 yid kyis legs par spyod pa gsum ཡིད་ཀྱིས་ལེགས་པར་སྤྱོད་པ་གསུམ་
abhidhyāyāḥ prativiratiḥ अभिध्यायाः प्रतिविरतिः 無妄想 離貪 不貪 無貪 brnab sems spong ba བརྣབ་སེམས་སྤོང་བ་
vyāpādāt prativiratiḥ व्यापादात्प्रतिविरतिः 除害心 離瞋 不瞋 無瞋 gnod sems spong ba གནོད་སེམས་སྤོང་བ་
mithyādṛṣṭeḥ prativiratiḥ मिथ्यादृष्टेः प्रतिविरतिः 離邪見 不邪見 正見 log par lta ba spong ba ལོག་པར་ལྟ་བ་སྤོང་བ་ 作福事
puṇyakriyāvastūni पुण्यक्रियावस्तूनि 福業事 bsod nams bya ba'i dngos po'i ming la བསོད་ནམས་བྱ་བའི་དངོས་པོའི་མིང་ལ