Mahāvyutpatti: 7000-7099 


caityam चैत्यम् 制多 可供養處 mchod rten མཆོད་རྟེན 

caityāṅgaṇam चैत्याङ्गणम् 塔周匝 mchod rten gyi 'khor sa མཆོད་རྟེནགྱིའཁོར 

vasu वसु 財物 dbyig gam nor དབྱིགགམནོར 

caramabhavikaḥ चरमभविकः 一生補處 最後有 srid pa tha ma pa སྲིད་པཐ་མ་པ་ 

nikāyasabhāgasyāvedhaḥ(nikāyāsabhāgasya badhyaḥ) निकायसभागस्यावेधः(निकायासभागस्य बध्यः) 順種 眾同分勢力 種於相雜 ris mthun par 'phen pa རིསམཐུན་པའཕེན་པ 

upavāsaḥ उपवासः 一齋 近住 守飢 za gcig gam smyung ba གཅིགགམྨྱུ 

āhāre pratikūlasaṃjñā आहारे प्रतिकूलसंज्ञा 食不相投想 於食違逆想 zas la mi 'phrod pa'i 'du shes ཟསམིའཕྲོད་པའི་དུ་ཤེས 

sarvaloke 'nabhiratisaṃjñā सर्वलोकेऽनभिरतिसंज्ञा 一切世間現前喜想 於一切世間不喜想 'jig rten thams cad la mngon par mi dga' ba'i 'du shes འཇིག་རྟེནཐམས་ཅད་ལམངོན་པརམི་དགའ་བི་འདུ་ཤེས 

śikṣāpadam शिक्षापदम् 戒基本 學處 bslab pa'i gzhi བསླབ་པི་གཞི 

śīlam शीलम् 戒律 威儀 tshul khrims sam ngang tshul ཚུལ་ཁྲིམསསམངང་ཚུལ 

saṃvaraḥ संवरः 禁戒 律儀 sdom pa སྡོམ་པ 

dhūtaguṇāḥ धूतगुणाः 修習功德 頭陀功德 sbyangs pa'i yon tan སྦྱངས་པི་ཡོན་ཏན 

saṃlekhaḥ संलेखः 減用物 儉約 yo byad bsnyungs pa ཡོ་བབསྙུངས་པ་ 

saṃyamaḥ संयमः 真戒 禁戒 yang dag par sdom pa ཡང་དག་པར་སྡོམ་པ 

ayasprapāṭikā अयस्प्रपाटिका 鐵屎 lcags kyi tsha tsha ལྕགསཀྱི 

śyāmikā श्यामिका g-ya' གཡའ 

yuktaiḥ padavyañjanaiḥ युक्तैः पदव्यञ्जनैः 言字全 相應句文 tshig 'bru 'byor pa ཚིགའབྲུའབྱོར་པ 

sahitaiḥ सहितैः 相連 助伴 'brel pa འབྲེལ་པ 

ānulomikaiḥ आनुलोमिकैः 隨順 rjes su mthun pa རྗེས་སུ་མཐུན་པ 

ānucchavikaiḥ आनुच्छविकैः 隨投 投隨 rjes su 'phrod pa རྗེས་སུའཕྲོད་པ་ 

aupayikaiḥ औपयिकैः 具方便 thabs dang ldan pa ཐབསདང་ལྡན་པ 

pratirūpaiḥ प्रतिरूपैः 相應 'tsham pa འཚམ་པ 

pradakṣiṇaiḥ प्रदक्षिणैः 應順 mthun pa མཐུན་པ 

nipakasyāṅgasaṃbhāraiḥ (nipakasyāṅgasaṃbharaiḥ) निपकस्याङ्गसंभारैः (निपकस्याङ्गसंभरैः) 勉力以養育之節集 'grus skyong gi yan lag gi 'tshogs འགྲུསསྐྱོངགིཡན་ལགགིའཚོགས 

nātijalpet नातिजल्पेत् 語不多 語莫多 ha cang smra ba mang du mi bya ཧ་ཅངསྨྲ་བམང་དུམི་བྱ 

nātisaret नातिसरेत् 語不輕浮 語莫增 ha cang 'phro bar mi byed ཧ་ཅངའཕྲོ་བམི་བྱེད 

evam āryāṇāṃ mantraṇā एवमार्याणां मन्त्रणा 如是則諸聖所言境或論或說 如是則諸聖所言 de ltar na 'phags pa rnams kyi smra ba'am 'gro ba'am brjod pa དེ་ལྟར་ནའཕགས་པརྣམསཀྱིསྨྲ་བའགྲོ་བབརྗོད་པ 

labhyā mithyādṛṣṭiḥ prahātum लभ्या मिथ्यादृष्टिः प्रहातुम् 能棄邪見或可棄 能棄邪見 log par lta ba spong bar nus pa'am spang bar rung ba ལོག་པར་ལྟ་བསྤོང་བནུས་པསྤང་བརུང་བ 

mā pudgalaḥ pudgalaṃ pramiṇotu मा पुद्गलः पुद्गलं प्रमिणोतु 人不可預度人的量 人人量執 不量執 gang zag gis gang zag la tshod ma zung zhig གང་ཟགགིསགང་ཟགཚོད་མཟུངཞིག 

pudgale vā mā pramāṇam udgṛhṇātu पुद्गले वा मा प्रमाणमुद्गृह्णातु 於人亦莫持量 gang zag la tshad kyang ma 'dzin cig གང་ཟགཚདཀྱངའཛིནཅིག 

kṣaṇyate क्षण्यते nyams par 'gyur ཉམས་པའགྱུར 

parāmṛṣṭaḥ परामृष्टः 塗拭 phyis pa'am nogs pa ཕྱིས་པའམནོས་པ 

aparāmṛṣṭaḥ अपरामृष्टः 不殘 無著 不遲 不抹 未殘 未遲 未抹 ma 'bags pa'am ma phyis pa'am ma nogs pa ་འབག་པའམཕྱིས་པའམནོས་པ 

abhyavahāraḥ अभ्यवहारः bza' ba'am mid pa'am brteg pa བཟའམི་པའམབརྟེ་པ་ 

kavalaḥ (kapalaḥ) कवलः (कपलः) kham  

atārṣīccakṣuḥ samudram अतार्षीच्चक्षुः समुद्रम् 以彼渡目海 渡海 des mig gi rgya mtsho las brgal ba དེསམིགགིརྒྱ་མཚོ་བརལ་བ 

sormikam सोर्मिकम् 波浪 具波浪 rba rlabs dang bcas pa རྦ་རླབསདང་བཅས་པ 

sāvartam सावर्तम् 電閃 具電閃 glog dang bcas སླདང་བཅས 

sagrāham सग्राहम् 具持纏 持刃 'dzin khri dang bcas pa འཛིནཁྲིདང་བཅས་པ 

samayā pācanyā समया पाचन्या 腹暖易消 pho ba'i drod snyoms shing 'ju bar byed pa dang ldan pa ཕོ་བི་དྲོདསྙོམསཤིང་འུ་བརབྱེད་པདང་ལྡན་པ 

aśitapītakhāditāsvāditāni samyak sukhena paripākaṃ gacchanti अशितपीतखादितास्वादितानि सम्यक्सुखेन परिपाकं गच्छन्ति 食飲無滯悉皆易消無礙 zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa rnams legs par bde bar 'ju ་པ་དངའཐུང་པ་དངའཆོས་པདངམྱང་པ་རྣམསལེགས་པརབདེ་བར་འུ་ 

nādhivāsayati नाधिवासयति 無先取 不受 dang du mi len དང་དུམིལེན 

vyantībhavati व्यन्तीभवति 令邊際 清淨 mthar byed pa'am byang bar 'gyur མཐརབྱེད་པབྱང་བའགྱུར 

avyantīkṛtaḥ अव्यन्तीकृतः 未得清淨 未離 byang bar ma byas pa བྱང་བམ་བྱས་པ་ 

na vyantīkaroti व्यन्तीकरोति 不斷清淨 不令離 不令清淨 byang bar mi byed pa བྱང་བམི་བྱེད་པ 

na deśayati देशयति 不定 不說 mi 'chags མིའཆག 

kāyasya bhedāt कायस्य भेदात् 身壞 lus zhig nas ལུསཞིགནས 

bandhyaḥ बन्ध्यः 無殊瞽者 石女 無果 槃大子 無瞽 'bras med pa'am mig long ba'am mo sham འབྲསམེད་པམིགལོང་བམོ 

iṣikā māpitā bhavanti इषिका मापिता भवन्ति 立記 shing rtags btsugs ཤིང་རྟབཙུགས 

sunikhātaḥ (suniśātā) सुनिखातः (सुनिशाता) 長鑿 ring du bskos pa རིང་དུབསྐོས་པ་ 

ārāt आरात् 長短中相合 久遠 長或短隨景翻 ring ba'am thung ba skabs dang sbyar རིང་བཐུངསྐབསདངསྦྱར 

davīyān (daviyat) दवीयान् (दवियत्) 最長 shin tu ring ba ཤིན་ཏུ་རིང 

sukhasyādhāraḥ सुखस्याधारः 樂本 樂持 bde ba'i gzhi བདེ་བི་གཞི 

atyayaḥ अत्ययः 過罪 'das pa'am nyes pa འདས་པཉེས་པ 

svabāhubalopārjitam स्वबाहुबलोपार्जितम् 自修手力 以我手力所成 bdag gi lag mthus bsgrubs pa བདག་གིལགམཐུསབསྒྲུབས་པ 

svedamalāvakṣiptaḥ स्वेदमलावक्षिप्तः 流汗染垢費力以成者 汗染諸垢 rngul cing dri ma chags chags su bsgrubs pa རྔུཅིངདྲི་མཆགསཆགསསུབསྒྲུབས་པ 

dhṛtiḥ धृतिः 想固 mos pa'am brtan pa མོས་པབརྟན་པ 

bhaṭṭārakaḥ भट्टारकः 尊神 至尊 rje btsun རྗེ་བཙུན 

dharmapaṭṭāvabaddhaḥ धर्मपट्टावबद्धः 戴法冠 chos kyi cod pan bcings pa ཆོསཀྱིཅོ་པབཅིངས་པ 

samutkarṣikaḥ समुत्कर्षिकः 實出 yang dag phul ཡང་དགཕུལ 

kāmadhenuḥ कामधेनुः 所欲構 'dod gzho འདོད 

ruciraḥ रुचिरः 妙光 mdzes pa'am 'od chags pa མཛེས་པའོདཆགས་པ 

bahukaraḥ बहुकरः 作遊戲 多作 當遊希罕 gces spras byed pa གཅེསྤྲབྱེད་པ 

kalyatā कल्यता 身宏 身安 nyams bde ba ཉམསབདེ་བ 

yaṣṭiḥ यष्टिः 命木柄 命木 srog shing ngam yu ba སྲོགཤིངངམུ་ 

yūpaḥ यूपः 千供 供養柱 mchod sdong མཆོདསྡོང 

upādānahetuḥ उपादानहेतुः 取因 len pa'i rgyu ལེན་པི་རྒྱུ 

pradhānahetuḥ प्रधानहेतुः 因尊 勝因 rgyu'i gtso bo རྒྱིུ་གཙོ་བོ 

sahakāripratyayaḥ सहकारिप्रत्ययः 取緣 同事緣 取助緣 grogs byed pa'i rkyen གྲོགས་བྱེད་པའི་ྐྱེན 

apakṣaṇaḥ (apākṣalaḥ. apakṣālaḥ) अपक्षणः (अपाक्षलः. अपक्षालः) skyon སྐྱོན 

dauṣprajñāḥ दौष्प्रज्ञाः 亂智 惡慧 'chal pa'i shes rab ་པའི་ེས་རབ 

dauḥśīlyam दौःशील्यम् 亂戒 破戒 'chal pa'i tshul khrims ་པའི་ུལ་ཁྲིམས 

muṣṭikāḥ (mauṣṭikāḥ mukhantikāḥ. musuntikā) मुष्टिकाः (मौष्टिकाः मुखन्तिकाः. मुसुन्तिका) khu tshur ཁུར་ 

sārūpyam सारूप्यम् 如理趣 隨順 tshul dang 'dra ba ཚུལདང་འདྲ་བ 

anyatra अन्यत्र 除別 有餘 之別 gzhan du'am ma gtogs pa གཞན་དུགཏོགས་པ 

cāritram चारित्रम् 正行 spyod pa སྤྱོད་པ 

ācāraḥ (ācaraḥ) आचारः (आचरः) 法事 cho ga ཆོ་ག 

cittacaritam चित्तचरितम् 心行 sems kyi spyod pa སེམས་ཀྱིསྤྱོད་པ 

tṛptaḥ तृप्तः ngoms ངོམས 

ciratṛṣārttaḥ चिरतृषार्त्तः 永遠枯渴 yun ring po nas sgom pas gdungs pa ཡུན་རིང་པོནསསྒོམ་པགདུངས་པ 

parākramaḥ (parapramāḥ) पराक्रमः (परप्रमाः) 強鎮伏彼懃 勇決 pha rol gnon pa'am brtul ba ཕ་རོལགནོན་པབརྟུལ་བ 

manyanā मन्यना 亂心 矜心 妄取 rlom sems རློསེམས 

śalyam (śalem) शल्यम् (शलेम्) 刺痛 zug rngu ཟུག་རྔུ 

paṭhanti (pathanta) पठन्ति (पथन्त) 'don pa'am brjod pa འདོན་པབརྗོད་པ 

vidhuraḥ विधुरः 不全 'gal ba'am ma tshang ba འགལ་བམ་ཚང་བ 

mukhyaḥ मुख्यः 正尊 gtso bo'am dngos གཙོ་བོདངོས 

gauṇaḥ गौणः 安置 附屬 平常 brtags pa'am phal pa (btags pa'am phal pa) བརྟགས་པཕལ་པ་།་བཏགས་པཕལ་པ 

aupacārikaḥ औपचारिकः 近安置 方便說 竟安置 nye bar btags pa ཉེ་བརབཏགས་པ 

aupacāyikaḥ औपचायिकः 滿中出 長養 增上 rgyas pa las byung ba རྒྱས་པལས་བྱུང་བ 

paribhāṣā परिभाषा 角口 譴責 thams ba'am spyo ba ཐམྤྱོ་ 

pratikṛtiḥ प्रतिकृतिः 形像 gzugs brnyan གཟུགས་བརྙན 

puttaliḥ पुत्तलिः 色相 gzugs su byas pa གཟུགསསུབྱས་པ 

valmīkaḥ वल्मीकः 蟻城 蟻垤 蟻柯 grog mkhar གྲོ 

samāvarjanam समावर्जनम् 合和 勸誘 'dun par bya ba འདུན་པ་བྱ་ 

dharmaśāstram धर्मशास्त्रम् 法度 chos khrims ཆོསཁྲིམས 

apyekatyaḥ अप्येकत्यः 雖然有的 或曰 雖然 'on kyang kha cig ni འོན་ཀྱངཁ་ཅིགནི 

āviddhaḥ आविद्धः 可惜 'phangs pa འཕངས་པ 

ākṣiptaḥ आक्षिप्तः 可惜 'phangs pa འཕངས་པ 

bālajātīyaḥ बालजातीयः 容如童 童子之輩 byis pa'i rang bzhin can བྱིས་པི་རང་བཞིནཅན