Mahāvyutpatti: 6400-6499 


sukham सुखम् 安樂 bde ba བདེ་བ 

yogakṣemam योगक्षेमम् 成樂 安穩 grub pa dang bde ba གྲུབ་པདང་བ 

antarīkṣapradeśaḥ अन्तरीक्षप्रदेशः 空方 bar snang gi phyogs བར་སྣངགིཕྱོགས 

na prajñāyate प्रज्ञायते 無相 不顯 不現 知亦無 shes pa yang med dam mi mngon pa'am mi snang ba ཤེས་པཡང་མེདདམམི་མངོན་པམི་སྣང་བ 

vikrīḍitam विक्रीडितम् 遊戲相 rnam par rol pa རྣམ་པར་རོལ་པ 

sarveṇa sarvam सर्वेण सर्वम् 一切及一切 一切全 thams cad kyi thams cad ཐམས་ཅདཀྱིཐམས་ཅད 

sarvathā sarvam सर्वथा सर्वम् 一切諸相全然 一切相 rnam pa thams cad du thams cad རྣམ་པ་ཐམས་ཅདདུཐམས་ཅད 

sarvathā सर्वथा 諸相本 諸相 rnam pa thams cad dam ye རྣམ་པ་ཐམས་ཅདདམ་ཡེ 

prasthāpanam प्रस्थापनम् 極放 rab tu bzhag pa རབ་ཏུབཞག་པ ojaḥ ओजः 神色 神色威 mdangs sam gzi brjid སམགཟི་བརྗིད 

mahaujaṣkaḥ. mahaujaskaḥ महौजष्कः. महौजस्कः 大威德 大威 gzi brjid che ba / gzi brjid che bar grags pa གཟི་བརྗིད་ཆེ་བ (གཟི་བརྗིད་ཆེ་བགྲགས་པ) 

maheśākhyamaheśākhyaḥ महेशाख्यमहेशाख्यः 大自在 大大勢 稱大自在 dbang che ba dbang che bar grags དབངཆེ་བདབངཆེ་བགྲགས 

alpeśākhyaḥ अल्पेशाख्यः 力弱名揚 少勢 dbang chung bar grags pa དབངཆུང་བགྲགས་པ 

ṛddhaḥ ऋद्धः 'byor pa འབྱོར་པ 

sphītaḥ स्फीतः 豐滿 rgyas pa རྒྱས་པ 

kṣemaḥ क्षेमः bde ba བདེ་བ 

subhikṣaḥ सुभिक्षः 豐安 lo legs pa ལོལེགས་པ 

ākīrṇabaḥujanamanuṣyaḥ आकीर्णबःउजनमनुष्यः 多人喜悅 skye bo dang mi mang pos gang ba སྐྱེ་བོདངམི་མཔོགང་བ 

ekāyanaḥ (ekāyāna. ekāyānam) एकायनः (एकायान. एकायानम्) 獨行 一行 bgrod pa gcig pa བགྲོད་པ་གཅིག་པ 

ājñāvyākaraṇam आज्ञाव्याकरणम् 說示 shes pa brda sprod pa ཤེས་པབརྡསྤྲོད་པ 

udāharaṇayogena उदाहरणयोगेन 譬喻說樣 dper brjod pa'i tshul gyis དཔེརབརྗོད་པི་ཚུལ་གྱིས 

kaviḥ कविः 作文者 詩人 snyan ngag mkhan སྙནངགམཁན 

kāvyam काव्यम् 文辭 snyan dngags སྙནདང 

samārakam समारकम् 諸魔 具魔 具諸魔 bdud dang bcas བདུདདང་བཅས 

sabrahmakam सब्रह्मकम् 諸淨梵 具梵 具淨梵 tshangs pa dang bcas pa ཚངས་པདང་བཅས་པ 

saśramaṇabrahmaṇikāḥ prajāḥ सश्रमणब्रह्मणिकाः प्रजाः 修習婆羅門九類 沙門婆羅門及諸生 dge sbyong dang bram zer bcas pa'i skye dgu དགེ་སྦྱོངདང་བཟེར་བ་པའི་ྐྱེ་དགུ 

abhibhūyaniryāsyati अभिभूयनिर्यास्यति 決定威鎮 勝出 zil gyis mnan te nges par 'byung ཟིལགྱིསམནཏེངེས་པའབྱུང 

vyavasāyaḥ व्यवसायः 勤尋 決定 btsal bar bya'am 'bad par bya ba བཙལ་བ་བའམའབད་པར་བྱ 

ābaddhaparikaraḥ आबद्धपरिकरः 不靠諸人 不靠諸人而行 ci la yang ma reg par chas pa ཅིལ་ཡངརེག་པཆས་པ་ 

dharmadhātuparamaḥ धर्मधातुपरमः 盡法界 chos kyi dbyings kyis klas pa ཆོས་ཀྱི་དབྱིངསཀྱིསཀླས་པ་ 

ākāśadhātuparyavasānaḥ आकाशधातुपर्यवसानः 盡虛空 nam mkha'i dbyings kyi mthas gtugs pa (nam mkha'i khams kyi mthas gtugs) ནམ་མཁའི་དབྱིངསཀྱིགཏུགས་པ (ནམ་མཁའི་ཁམསཀྱིགཏུགས) 

asthānam etat अस्थानमेतत् 彼非住 無此處 de ni gnas ma yin དེ་ནིགནསམ་ཡིན 

utthāpanam उत्थापनम् 直生 bslang ba'am drang ba'am skyed pa བསླངདྲང་བསྐྱེད་པ 

sabhāmadhyagato vā सभामध्यगतो वा 會中住可 'dus pa'i nang na 'dug kyang rung འདུས་པི་ནང་ནའདུགཀྱང་རུང 

rājakulamadhyagato vā राजकुलमध्यगतो वा 住宮眷屬中住亦可 在王族中亦可 rgyal po'i pho brang 'khor gyi nang na 'dug kyang rung རྒྱལ་པོི་ཕོ་བྲངའཁོརགྱིནང་ནའདུགཀྱང་རུང 

parśanmadhyagato vā पर्शन्मध्यगतो वा 中圍中住亦可 在會中亦可 'khor gyi nang na 'dug kyang rung འཁོརགྱིནང་ནའདུགཀྱང་རུང 

yuktakulamadhyagato vā युक्तकुलमध्यगतो वा 在種類中住亦可 在種類中亦可 rigs tshogs pa'i nang na 'dug kyang rung རིགསཚོགས་པི་ནང་ནའདུགཀྱང་རུང 

jñātimadhyagato vā ज्ञातिमध्यगतो वा 親戚中住亦可 近住亦可 nye du'i nang na 'dug kyang rung ཉེ་དིུ་ནང་ནའདུགཀྱང་རུང 

atītāṃśagatā अतीतांशगता 過去中住之分 過去之分 'das pa'i char gyur ba འདས་པི་ཆརགྱུར་བ 

na kena cid vidhīyate केन चिद्विधीयते 任誰莫作 gang gis kyang mi bya'o གང་གིསཀྱངམི་བྱའོ་ 

avakāśaḥ (abbakāśaḥ) अवकाशः (अब्बकाशः) 時間 go skabs གོསྐབས 

prastavaḥ (prastāvaḥ) प्रस्तवः (प्रस्तावः) 時間 bar skabs བར་སྐབས 

avasaraḥ अवसरः 中節 bar skabs བར་སྐབས 

vanād nirvaṇam āgataḥ वनाद्निर्वणमागतः 從林入無林 nags tshal nas nags tshal med par gshegs pa ནགནསནགམེད་པརགཤེགས་པ 

kāmeṣu naiṣkramyam कामेषु नैष्क्रम्यम् 棄欲 'dod pa las spags pa འདོད་པལསགས་པ 

śailamuktam iva kāñcanaṃ nisevitaḥ (śailamuktim iva kāñcanam niṣevitaḥ. śelamuktim iva kāñcanam niṣevitaḥ) शैलमुक्तमिव काञ्चनं निसेवितः (शैलमुक्तिमिव काञ्चनम्निषेवितः. शेलमुक्तिमिव काञ्चनम्निषेवितः) 去山如近日 如去中日 如去山近日 親近 ri las thal ba'i nyi ma bzhin du bsnyen pa རི་ལཐལ་བི་ཉི་མབཞིན་དུབསྙེན་པ 

jihvendriyaṃ nirnāmayām āsa जिह्वेन्द्रियं निर्नामयामास 舌根現 ljags kyi dbang por phyung ste ལྗགསཀྱིདབང་པོཕྱུངསྟེ 

abhayavaśavartitā अभयवशवर्तिता 非怖自在 無畏自在性 'jigs pa'i dbang du gyur pa ma yin pa འཇིགས་པི་དབང་དུགྱུར་པམ་ཡིན་པ 

sarvasattvānāṃ kiṃkaraṇīyatā सर्वसत्त्वानां किंकरणीयता 思諸有情 給侍一切有情 思諸有情所作 sems can thams cad kyi bya ba ci yod pa snyam pa སེམས་ཅན་ཐམས་ཅདཀྱིབྱ་བཅི་ཡོད་པ་སྙམ་པ 

bāhujanyam (bahujanyam) बाहुजन्यम् (बहुजन्यम्) 眾人 眾人具 具眾人 skye bo mang po pa སྐྱེ་བོ་མང་པོ་པ་ 

paraṃparayā परंपरया 遞傳 gcig nas gcig tu གཅིགནསགཅིག་ཏུ 

tuṣṇīṃbhāvenādhivāsayati तुष्णींभावेनाधिवासयति 不許默 默然許之 cang mi gsung bar gyur pas gnang ཅངམིགསུང་བགྱུར་པགནང 

samullokitamukhaḥ समुल्लोकितमुखः 觀面 zhal du bltas pa ཞལདུ་བྟས་པ་ 

samyak pratyātmaṃ jñānadarśanaṃ pravartate सम्यक्प्रत्यात्मं ज्ञानदर्शनं प्रवर्तते 見實性 正智見各別轉 自己之實知實見實入 bdag nyid kyis yang dag pa'i shes pa mthong ba 'jug pa བདག་ཉིད་ཀྱིཡང་དག་པི་ཤེས་པམཐོང་བའཇུག་པ 

āyuḥsaṃskārān utsṛjati आयुःसंस्कारानुत्सृजति 壽盡時 捨壽行 tshe'i 'du byed 'dor ba ཚེི་འདུ་བྱེདའདོར 

uṣmahāniḥ उष्महानिः 暖氣散了 退煖 drod yal ba དྲོདཡལ 

manuṣyāṇāṃ sabhāgatāyām upapannaḥ मनुष्याणां सभागतायामुपपन्नः 人劫中生 生人同分中 與人等分生 mi dang skal ba mnyam par skyes མིདངསྐལ་བ་མཉམ་པསྐྱེས 

vikṣobhaṇavātamaṇḍali विक्षोभणवातमण्डलि 相亂風輪 相亂風輪 rnam par 'khrug par byed pa'i rlung gi dkyil 'khor རྣམ་པརའཁྲུག་པར་བྱེ་པའི་ླུངགིདཀྱིལ་འཁོར 

param anuvidhāya (parāsam anuvidhāya) परमनुविधाय (परासमनुविधाय) 順彼月 應對作 pha rol gyi zla dang mthun par byas te ཕ་རོལགྱིཟླདང་མཐུན་པ་བཏེ 

na śravaṇapathm āgamiṣyati. na śravaṇapathamārgam iṣyati श्रवणपथ्मागमिष्यति. श्रवणपथमार्गमिष्यति 夢中無名相 當不達於耳 耳塵未曾現 當不聞 rna lam du grags par mi 'gyur རྣལམདུ་གྲགས་པར་ི་འགྱུར 

kāyikaṃ balam कायिकं बलम् 身力 lus kyi stobs ལུསཀྱིསྟོབས 

kāyikaṃ daurvalyam कायिकं दौर्वल्यम् 身弱 lus kyi nyam chung ba ལུསཉམ་ཆུང 

kāyikaḥ klamaḥ कायिकः क्लमः 身乏 身疲 lus kyi ngal ba ལུསཀྱིངལ་བ 

akṣuṇṇavyākaraṇam अक्षुण्णव्याकरणम् 殊勝開敕 不損授記 khyad par lung ston pa ཁྱད་པརལུངསྟོན་པ 

suniścitam सुनिश्चितम् 決定 喜決定 最正定 最詳察 shin tu nges pa'am shin tu gtan la phab pa'am shin tu brtags pa ཤིན་ཏུངེས་པཤིན་ཏུགཏན་ལ་ཕབ་པའམཤིན་ཏུབརྟགས་པ 

vivṛtam विवृतम् phye ba'am gdangs pa ཕྱེ་བགདངས་པ་ 

apāvṛtam अपावृतम् phye ba ཕྱེ་བ 

syāt स्यात् 'gyur ba'am yod pa འགྱུར་བཡོད་པ 

saṃbādhaḥ संबाधः 窄狹 可慎 dog pa'am nyam nga ba དོག་པཉམ་ང་བ 

vibhavaḥ विभवः 遠離 byer ba'am 'jig pa བྱེ་བའམའཇིག 

saṃcintya संचिन्त्य 如想 應思 bsams bzhin བསམསབཞིན 

amukaḥ अमुकः 某甲 che ge mo zhig ཆེ་གེ་མོ་ཞིག 

tulanā तुलना gzhal ba གཞལ māpayati मापयति 不量 gzhal ba 'am byed pa གཞལའམབྱེད་པ 

nirmātā (nirmātṛ) निर्माता (निर्मातृ) 化作者 作化 'phrul pa po'am 'phrul byed pa འཕྲུལ་པཔོའཕྲུལབྱེད་པ 

sraṣṭā (sraṣtṛ) स्रष्टा (स्रष्तृ) 生者 出者 令出者 'byin pa po'am 'byin par byed pa འབྱིན་པ་པོའབྱིན་པར་བྱེ་པ་ 

ratnam रत्नम् 希貴 寶貝 dkon mchog gam rin po che དཀོན་མཆོགགམརིན་པོ་ཆེ 

ratnamayaḥ रत्नमयः 寶台 寶性 自然寶 寶基 以寶成 以寶所作 其性寶 寶具 gzhi rin po che'am rin po che las grub pa'am rin po che las byas pa'am rin po che'i rang bzhin གཞིརིན་པོ་ཆེརིན་པོ་ཆེལསགྲུབ་པརིན་པོ་ཆེལསབྱས་པརིན་པོ་ཆེི་རང་བཞིན 

siṃhavikramaḥ सिंहविक्रमः 獅威 師威 seng ge'i rtsal སེང་གེི་རྩལ 

śuciḥ शुचिः 大淨 gtsang ba'am gtsang spra che ba གཙང་བགཙངྤྲ་ཆེ་བ 

anantāparyantaḥ अनन्तापर्यन्तः 無邊 mtha' yas mu med མཐའ་ཡསམུ་མེད 

anyatamānyatamaḥ अन्यतमान्यतमः 不論那個 如何中 gang yang rung ba གང་ཡངརུང་བ 

samādānam समादानम् 實取 正受 意實 攝受 yang dag par blangs pa'am yid dam ཡང་དག་པརབླངས་པཡིདདམ 

nopagacchati नोपगच्छति 近不覺 不近行 近行不許 不許諾 不許諾 nye bar mi rig gam nye bar mi 'gro'am khas mi len pa ཉེ་བརམིརིགགམཉེ་བརམིའགྲོམིལེན་པ 

sahagatam सहगतम् 經中生 俱行 就生 mod las skyes pa'am ldan pa མོདལསསྐྱེས་པལྡན་པ 

pratipannaḥ प्रतिपन्नः zhugs pa ཞུགས་པ 

lokayātrā लोकयात्रा 行世間理 'jig rten gyi tshul lam spyod pa འཇིག་རྟེནགྱིཚུལལམསྤྱོད་པ 

jātīyaḥ जातीयः 具自然 rang bzhin can རང་བཞིནཅན 

vālāgraḥ वालाग्रः 髮尖 毛端 skra'i rtse mo སྐྲའི་རྩེ་མོ 

vālāgrakoṭiḥ वालाग्रकोटिः 髮邊際 毛尖端 髮尖邊際 skra'i rtse mo mtha' cha shas སྐྲའི་རྩེ་མོམཐའཆ་ཤས 

vālapathaḥ (bālāpathaḥ) वालपथः (बालापथः) 毛端 毛道 劣行 skra'i 'khyon nam byis pa'i lam སྐྲི་ཁྱོནནམབྱིས་པི་ལམ 

spharaṇam (sphalam) स्फरणम् (स्फलम्) 遍滿 滿 khyab pa'am rgyas pa ཁྱབ་པརྒྱས་པ 

sphuṭam (sphaṭam) स्फुटम् (स्फटम्) 明滿 rgyas pa'am gas pa'am gsal ba རྒྱས་པགས་པགསལ་བ 

pārisamantaḥ (parisamantaḥ) पारिसमन्तः (परिसमन्तः) 近繞 khor yug gam nye 'khor ཁོགམཉེའཁོར 

samantataḥ समन्ततः 普遍 圍繞 kun nas 'khor yug (kun nas sam khor yug) ཀུན་ནསའཁོར (ཀུན་ནསསམཁོ) 

prajñāpanam प्रज्ञापनम् 安上 整理 gdag pa'am bca' ba ག་པའམབཅའ 

prajñāptiḥ प्रज्ञाप्तिः 安上 施設 整理 gdag pa'am bca' ba ག་པའམབཅའ 

bhūyasyā mātrayā भूयस्या मात्रया 廣大 rgyas par རྒྱས་པ 

kramaḥ क्रमः 次第 rim pa རིམ་པ 

upadhiḥ उपधिः 煩惱 phung po'am rdzas sam nyon mongs pa ཕུང་པོརྫསསམཉོན་མོངས་པ