Mahāvyutpatti: 6300-6399
punar apyāgatya पुनरप्यागत्य 復迴 slar log nas སླར་ལོག་ནས་
uṣṇīṣa vivareṣu praviśati (uṣṇīṣa vivareṣu praviṣṭaḥ) उष्णीष विवरेषु प्रविशति (उष्णीष विवरेषु प्रविष्टः) 入頂中 gtsug tor gyi gseb tu zhugs གཙུག་ཏོར་གྱི་གསེབ་ཏུ་ཞུགས་
mukhadvāreṇānupraviśati sma मुखद्वारेणानुप्रविशति स्म 入於面門 zhal gyi sgo nas zhugs ཞལ་གྱི་སྒོ་ནས་ཞུགས་
na ca bhagavato mukhadvārasyomiñjitaṃ vā nimiñjitāṃ vā prajñāyate sma न च भगवतो मुखद्वारस्योमिञ्जितं वा निमिञ्जितां वा प्रज्ञायते स्म 世尊面目不現開閉 bcom ldan 'das kyi zhal gyi sgo phye ba'am btsums par yang mi mngon no བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་ཞལ་གྱི་སྒོ་ཕྱེ་བའམ་བཙུམས་པར་ཡང་མི་མངོན་ནོ་
avabhāsaḥ अवभासः 現 snang ba སྣང་བ་
samantāvabhāsaḥ समन्तावभासः 普現 kun tu snang ba ཀུན་ཏུ་སྣང་བ་
jighatsitāḥ pūrṇagātrā bhavanti sma जिघत्सिताः पूर्णगात्रा भवन्ति स्म 饑者得飽 餓者身充滿 bkres pa rnams 'drangs par gyur ce'am ltogs pa rnams ni lus rgyas par gyur བཀྲེས་པ་རྣམས་འདྲངས་པར་གྱུར་ཅེའམ་ལྟོགས་པ་རྣམས་ནི་ལུས་རྒྱས་པར་གྱུར་
tṛṣitā vigatapipāsā bhavanti sma तृषिता विगतपिपासा भवन्ति स्म 渴者得足飲 skom pa rnams ni ngoms par gyur སྐོམ་པ་རྣམས་ནི་ངོམས་པར་གྱུར་
roga spṛṣṭā vigata rogā bhavanti sma रोग स्पृष्टा विगत रोगा भवन्ति स्म 病者得消釋 病者得除病 nad kyis btab pa rnams ni nad dang bral bar gyur ནད་ཀྱིས་བཏབ་པ་རྣམས་ནི་ནད་དང་བྲལ་བར་གྱུར་
vikalendriyāḥ paripūrṇendriyā bhavanti sma विकलेन्द्रियाः परिपूर्णेन्द्रिया भवन्ति स्म 根不全者得全 根不具者得具根 dbang po ma tshang ba rnams ni dbang po yongs su tshang bar gyur དབང་པོ་མ་ཚང་བ་རྣམས་ནི་དབང་པོ་ཡོངས་སུ་ཚང་བར་གྱུར་
sa cet pṛṣṭaḥ praśnāvyākaraṇāya avakāśaṃ kuryāt स चेत्पृष्टः प्रश्नाव्याकरणाय अवकाशं कुर्यात् 請問者為授記故放下功夫 若為問為作記問時節 gal te zhub nas zhu ba lung bstan pa'i slad du གལ་ཏེ་ཞུས་ནས་ཞུ་བ་ལུང་བསྟན་པའི་སླད་དུ་
kaṃ cid eva pradeśam कं चिदेव प्रदेशम् 多諸門 何處 數端 phyogs 'ga' zhig ཕྱོགས་འགའ་ཞིག་
āmantrayate sma आमन्त्रयते स्म 告白授記 告白 記 喚 bka' stsal pa'am smras pa'am bod pa བཀའ་སྩལ་པའམ་སྨྲས་པའམ་བོད་པ་
sādhukāram adāt साधुकारमदात् 授於善哉 善哉 legs so zhes bya ba byin te ལེགས་སོ་ཞེས་བྱ་བ་བྱིན་ཏེ་
sādhu sādhu साधु साधु 善哉善哉 legs so legs so ལེགས་སོ་ལེགས་སོ་
dena hi śṛṇu sādhu ca suṣṭhu ca manasikuru देन हि शृणु साधु च सुष्ठु च मनसिकुरु 如是用心聽聞總持 是故應諦聽極善作意 de'i phyir legs par rab tu nyon la yid la zungs shig དེའི་ཕྱིར་ལེགས་པར་རབ་ཏུ་ཉོན་ལ་ཡིད་ལ་ཟུངས་ཤིག་
bhāṣiṣye 'haṃ te भाषिष्येऽहं ते 我與你說 吾當為汝分別解說 ngas khyod la bshad do ངས་ཁྱོད་ལ་བཤད་དོ་
bhagavataḥ pratiśrutya भगवतः प्रतिश्रुत्य 如是世尊聽聞 白佛言願樂欲聞 bcom ldan 'das kyi ltar mnyan nas བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་ལྟར་མཉན་ནས་
cittam ārādhayiṣye (cittam ārāyidhaṣye) चित्तमाराधयिष्ये (चित्तमारायिधष्ये) 心生喜悅 sems rangs par bya'o སེམས་རངས་པར་བྱའོ་
tiṣṭhati तिष्ठति 坐 bzhugs བཞུགས་
dhriyate ध्रियते 養 持 'tsho'o འཚོའོ་
yāpayati यापयति 受用 住 gzhes so གཞེས་སོ་
dharmaṃ ca deśayati धर्मं च देशयति 說法 chos kyang ston to ཆོས་ཀྱང་སྟོན་ཏོ་
yasyedānīṃ kālaṃ manyase यस्येदानीं कालं मन्यसे 正是知時 知其正時則 de'i dus la bab par shes na དེའི་དུས་ལ་བབ་པར་ཤེས་ན་
yad uta यदुत 如是 'di lta ste འདི་ལྟ་སྟེ་
buddhanetrī बुद्धनेत्री 正覺理趣 佛眼 sangs rgyas kyi tshul lam lugs སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཚུལ་ལམ་ལུགས་
tat kiṃ manyase तत्किं मन्यसे 如何思惟 於汝意云何 'di snyam du sems འདི་སྙམ་དུ་སེམས་
no hīdam (ne hidam) नो हीदम् (ने हिदम्) 此不是 不也 此非耶不是 de ma lags sam de ma yin དེ་མ་ལགས་སམ་དེ་མ་ཡིན་
sarvāntaṃ parṣanmaṇḍalam सर्वान्तं पर्षन्मण्डलम् 繞中圍 一切眾會 具全大眾中圍 thams cad dang ldan pa'i 'khor gyi dkyil 'khor ཐམས་ཅད་དང་ལྡན་པའི་འཁོར་གྱི་དཀྱིལ་འཁོར་
abhedyaparivāraḥ अभेद्यपरिवारः 不退伴 不分圍繞 mi phyed pa'i 'khor མི་ཕྱེད་པའི་འཁོར་
bhagavatānujñātaḥ भगवतानुज्ञातः 世尊方許 bcom ldan 'das kyis gnang ba ( bcom ldan 'das kyis snang ba ) བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་གནང་བ་ (བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་སྣང་བ་)
antaśo hāsyaprekṣiṇyāpi अन्तशो हास्यप्रेक्षिण्यापि 修惟其笑 下至觀笑談設喪命 不及至惟其笑談 tha na bzhad gad bya bar bsams te (tha na gzhad gad bya bar bsams te) ཐ་ན་བཞད་གད་བྱ་བར་བསམས་ཏེ་(ཐ་ན་གཞད་གད་བྱ་བར་བསམས་ཏེ་)
jīvitahetor api जीवितहेतोरपि 故養其命 為其命 'tsho ba'i srog gi phyir yang འཚོ་བའི་སྲོག་གི་ཕྱིར་ཡང་
adhivacanam अधिवचनम् 名號 tshig bla dags ཚིག་བླ་དགས་
manorāthāśāparipūrī मनोराथाशापरिपूरी 滿希望心 yid la bsams pa bzhin re ba yongs su rdzogs pa ཡིད་ལ་བསམས་པ་བཞིན་རེ་བ་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་
vinayati विनयति 調伏 'dul zhing 'dzud འདུལ་ཞིང་འཛུད་
niveśayati निवेशयति 安置 de rab tu 'god དེ་རབ་ཏུ་འགོད་
pratiṣṭhāpayati प्रतिष्ठापयति 最作堅固 令安住 rab tu brtan par byed རབ་ཏུ་བརྟན་པར་བྱེད་
prasthāpayati प्रस्थापयति 作堅固 令發趣 brtan par byed pa བརྟན་པར་བྱེད་པ་
aupayikam (aupayakam) औपयिकम् (औपयकम्) 方便 法事 cho ga'am thabs ཆོ་གའམ་ཐབས་
avyatikramaṇam (aupati pramaṇam) अव्यतिक्रमणम् (औपति प्रमणम्) 無過 不過 mi 'da' ba མི་འདའ་བ་
āgataphalam आगतफलम् 獲果 到手 'bras bu lag tu 'ongs pa'am thob pa འབྲས་བུ་ལག་ཏུ་འོངས་པའམ་ཐོབ་པ
saṃgūhayan संगूहयन् 善藏 能密 legs par sbed pa'am gsang thub pa ལེགས་པར་སྦེད་པའམ་གསང་ཐུབ་པ་
guptaḥ गुप्तः 藏 守 sbas pa'am bsrungs pa སྦས་པའམ་བསྲུངས་པ་
pravivekajaḥ प्रविवेकजः 最寂中生 rab tu dben pa las skyes pa རབ་ཏུ་དབེན་པ་ལས་སྐྱེས་པ་
juṣitukāmaḥ जुषितुकामः 欲倚 欲住 sten par 'dod pa'am gnas par 'dod pa སྟེན་པར་འདོད་པའམ་གནས་པར་འདོད་པ་
uṣṇīṣavivaramūrdhnaḥ saṃdhi praveśaḥ उष्णीषविवरमूर्ध्नः संधि प्रवेशः 頂髻中入 dbu'i gtsug tor gyi gseb དབུའི་གཙུག་ཏོར་གྱི་གསེབ་
avatāraḥ अवतारः 入 行 'jug pa'am gshegs pa འཇུག་པའམ་གཤེགས་པ་
praguṇī karaṇam प्रगुणी करणम् 較正真 調整 調正真 drang por srong ba དྲང་པོར་སྲོང་བ་
praguṇaḥ प्रगुणः 正 drang po དྲང་པོ་
ekām api catuṣpadikāṃ gāthām udgṛhya एकामपि चतुष्पदिकां गाथामुद्गृह्य 必守持四言之一偈 受持四句偈 tshigs bzhi pa'i tshigs su bcad pa gcig tsam yang bzung nas ཚིགས་བཞི་པའི་ཚིགས་སུ་བཅད་པ་གཅིག་ཙམ་ཡང་བཟུང་ནས་
mahāyānaparigrāhakaḥ महायानपरिग्राहकः 持大乘 theg pa chen po yong su 'dzin pa ཐེག་པ་ཆེན་པོ་ཡོང་སུ་འཛིན་པ་
saddharmaparigrāhakaḥ सद्धर्मपरिग्राहकः 持妙法 dam pa'i chos yongs su 'dzin pa དམ་པའི་ཆོས་ཡོངས་སུ་འཛིན་པ་
saddharmavṛṣṭiḥ सद्धर्मवृष्टिः 永住妙雨 妙法雨 住妙雨 dam pa'i chos kyi char དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་ཆར་
saddharmaśca cirasthitiko bhavati sma सद्धर्मश्च चिरस्थितिको भवति स्म 妙法中永住 妙法亦永住 dam pa'i chos kyang yun ring du gnas par 'gyur དམ་པའི་ཆོས་ཀྱང་ཡུན་རིང་དུ་གནས་པར་འགྱུར་
anuttarāyāṃ samyaksambodhāv abhisambuddhaḥ अनुत्तरायां सम्यक्सम्बोधावभिसम्बुद्धः 無上真實究竟菩提現前 已覺無上正等覺 究竟正覺 bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub mngon par rdzogs par sangs rgyas pa བླ་ན་མེད་པ་ཡང་དག་པར་རྫོགས་པའི་བྱང་ཆུབ་མངོན་པར་རྫོགས་པར་སངས་རྒྱས་པ་
cūḍikāvabaddhaḥ चूडिकावबद्धः 頂珠 現高 byur bur gyur ba བྱུར་བུར་གྱུར་བ་
anutkṣepāprakṣepaḥ अनुत्क्षेपाप्रक्षेपः 未舉 未放 gdegs pa med pa dang gzhag pa med pa གདེགས་པ་མེད་པ་དང་གཞག་པ་མེད་པ
nātiśītam नातिशीतम् 特不冷 不甚冷 ha cang yang mi grang ཧ་ཅང་ཡང་མི་གྲང་
nātyuṣṇam नात्युष्णम् 特不熱 不甚熱 ha cang yang mi dro ཧ་ཅང་ཡང་མི་དྲོ་
vibhāvanā विभावना 壞相 觀相 rnam par 'jig pa'am rnam par sgom pa རྣམ་པར་འཇུག་པའམ་རྣམ་པར་སྒོམ་པ་
satām upalabdhiḥ सतामुपलब्धिः 聖者或賢者之想 dam pa rnams kyi'am mkhas pa rnams kyi dmigs དམ་པ་རྣམས་ཀྱིའམ་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱི་དམིགས་
upalambhaḥ उपलम्भः 所想 dmigs pa དམིགས་པ་
niṣṭhāgataḥ निष्ठागतः 到彼岸 到究竟 mthar phyin pa མཐར་ཕྱིན་པ་
aviṣṭhānam (adhiṣṭhānam) अविष्ठानम् (अधिष्ठानम्) 不斷續 rgyun mi 'chad pa རྒྱུན་འཆད་པ་
asraṃsanam अस्रंसनम् 不遣 ma btang ba མ་བཏང་བ་
agro 'raṇavihāriṇām अग्रोऽरणविहारिणाम् 住於無煩最最 住無諍者中第一 nyon mongs pa med par gnas pa rnams kyi mchog ཉོན་མོངས་པ་མེད་པར་གནས་པ་རྣམས་ཀྱི་མཆོག་
rakṣāvaraṇaguptiṃ saṃvidhāsyāmahe रक्षावरणगुप्तिं संविधास्यामहे 護及救并藏 我當護及救并藏 bsrung ba dang bskyab pa dang sba bar bya'o བསྲུང་བ་དང་བསྐྱབ་པ་དང་སྦ་བར་བྱའོ་
mahāpṛthivīṃ niśrāya sāmagrīvaśena sarvabījāni virohanti महापृथिवीं निश्राय सामग्रीवशेन सर्वबीजानि विरोहन्ति 倚大地諸根生諸種 依大地由和合力一切種生長 sa chen po la brten nas tshogs pa'i dbang gis sa bon thams cad rnam par skye'o ས་ཆེན་པོ་ལ་བརྟེན་ནས་ཚོགས་པའི་དབང་གིས་ས་བོན་ཐམས་ཅད་རྣམ་པར་སྐྱེའོ་
caukṣasamudācāraḥ चौक्षसमुदाचारः 淨行 gtsang sbra spyod pa གཙང་སྦྲ་སྤྱོད་པ་
alpakṛcchreṇa अल्पकृच्छ्रेण 不費力 tshegs chung ngus ཚེགས་ཆུང་ངུས་
nāgavilokitenāvalokya नागविलोकितेनावलोक्य 如象觀看 glang po che'i lta stangs kyis bltas nas གླང་པོ་ཆེའི་ལྟ་སྟངས་ཀྱིས་བལྟས་ནས་
bhagavān imam evārthaṃ bhūyasyā mātrayā abhidyotayamā gāthābhigītena saṃprakāśayati sma (bhagavān imam evārthaṃ bhūyasyā mātrayā abhidyotayamāno gāthābhigītena saṃprakāśayati sma) भगवानिममेवार्थं भूयस्या मात्रया अभिद्योतयमा गाथाभिगीतेन संप्रकाशयति स्म (भगवानिममेवार्थं भूयस्या मात्रया अभिद्योतयमानो गाथाभिगीतेन संप्रकाशयति स्म) 出有壞開示是義演說偈句最指示 世尊重說偈顯了開示此義 bcom ldan 'das don 'di nyid rgyas par gsungs zhing tshigs su bcad pa'i dbyangs kyis rab tu bstan pa བཅོམ་ལྡན་འདས་དོན་འདི་ཉིད་རྒྱས་པར་གསུངས་ཞིང་ཚིགས་སུ་བཅད་པའི་དབྱངས་ཀྱིས་རབ་ཏུ་བསྟན་པ་
yathāśrutam यथाश्रुतम् 如是聞 如所聞 按如是聞 依所聞 ji ltar thob pa bzhin nam thob pa bzhin ཇི་ལྟར་ཐོབ་པ་བཞིན་ནམ་ཐོབ་པ་བཞིན་
yathāpratyarham (yathāpratyadham) यथाप्रत्यर्हम् (यथाप्रत्यधम्) 各自知 如各各相應 so so ji rigs par སོ་སོ་ཇི་རིགས་པར་
vistareṇa saṃprakāśitam विस्तरेण संप्रकाशितम् 以廣大誦念 廣開示 以廣大演說 rgya cher rab tu bstan རྒྱ་ཆེར་རབ་ཏུ་བསྟན་
vistareṇa samprakāśayiṣyati विस्तरेण सम्प्रकाशयिष्यति 廣大真實指示 當廣開示 rgya cher yang dag par stan par 'gyur རྒྱ་ཆེར་ཡང་དག་པར་སྟན་པར་འགྱུར་
adhyāpayām āsa अध्यापयामास 令誦 令學 klog tu bcug pa'am slob tu bcug pa ཀློག་ཏུ་བཅུག་པའམ་སློབ་ཏུ་བཅུག་པ་
yadi ca. bhagavān ājñāsīt sadevakaṃ lokaṃ saṃnipatitam (yadībha. bhagavān ājñāsīt sadevakaṃ lokaṃ saṃnipatitam) यदि च. भगवानाज्ञासीत्सदेवकं लोकं संनिपतितम् (यदीभ. भगवानाज्ञासीत्सदेवकं लोकं संनिपतितम्) 何時出有壞知諸天人世間有情聚至 何時世尊知天及世人集會 gang gi tshe bcom ldan 'das kyis lha dang bcas pa'i 'jig rten tshogs par mkhyen pa གང་གི་ཚེ་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ལྷ་དང་བཅས་པའི་འཇིག་རྟེན་ཚོགས་པར་མཁྱེན་པ་
asamasamaḥ असमसमः 不平得平 無等等 mi mnyam pa dang mnyam pa མི་མཉམ་པ་དང་མཉམ་པ་
tasyāyam īdṛśo 'nubhāvaḥ तस्यायमीदृशोऽनुभावः 其力如是 de'i mthu 'di 'dra དེའི་མཐུ་འདི་འདྲ་
prabhāvyate प्रभाव्यते 開 放 phye ba'am rab tu gzhag pa ཕྱེ་བའམ་རབ་ཏུ་གཞག་པ་
pratikāṃkṣitavyaḥ प्रतिकांक्षितव्यः 希事 應希求 欲知 起望 起欲 可知 re bar bya ba'am 'dod par bya ba'am shes par bya ba རེ་བར་བྱ་བའམ་འདོད་པར་བྱ་བའམ་ཤེས་པར་བྱ་བ་
tṛṣṇā paunarbhavikī तृष्णा पौनर्भविकी 出愛 後有愛 生之愛 yang 'byung ba'i sred pa ཡང་འབྱུང་བའི་སྲེད་པ་
nandīrāgasahagatā नन्दीरागसहगता 喜欲生時 喜貪俱行 dga' ba'i 'dod chags kyis mod la skyes pa དགའ་བའི་འདོད་ཆགས་ཀྱིས་མོད་ལ་སྐྱེས་པ་
puṇyopagaḥ पुण्योपगः 近福行 bsod nams su nye bar 'gro ba བསོད་ནམས་སུ་ཉེ་བར་འགྲོ་བ་
apuṇyopagaḥ अपुण्योपगः 非福近行 近非福行 bsod nams ma yin par nye bar 'gro ba བསོད་ནམས་མ་ཡིན་པར་ཉེ་བར་འགྲོ་བ་
āniñjyam आनिञ्ज्यम् 不動 mi gyo ba མི་གཡོ་བ་ abhyudgataḥ अभ्युद्गतः 現前勝 mngon par 'phags pa མངོན་པར་འཕགས་པ་
samudgataḥ समुद्गतः 真實勝 yang dag par 'phags pa ཡང་དག་པར་འཕགས་པ་
ṣaṣṭyaṅgasahasropeta svaraḥ षष्ट्यङ्गसहस्रोपेत स्वरः 具六千枝音 dbyangs yan lag drug stong dang ldan pa དབྱངས་ཡན་ལག་དྲུག་སྟོང་དང་ལྡན་པ་
vata mārṣāḥ वत मार्षाः 鳴呼諸友 kye ma grogs po dag ཀྱེ་མ་གྲོགས་པོ་དག་
vata वत 鳴呼 kye ma ཀྱེ་མ་
hāhā kaṣṭam हाहा कष्टम् 哀哉 嘆息 kye hud dam ae ma kyi hud ཀྱི་ཧུད་དམ་ཨེ་མ་ཀྱི་ཧུད
an unnato 'navanataḥ अनुन्नतोऽनवनतः 不滿 未滿 不高不下 不下 未下 未下 ma khengs sam ma dud dam mi mtho mi dma' མ་ཁེངས་སམ་མ་དུད་དམ་མི་མཐོ་མི་དམའ་
upasaṃhāraḥ उपसंहारः 勤 近習 近修 brtul ba'am nye bar sbyor ba'am nye bar bsgrub pa བརྟུལ་བའམ་ཉེ་བར་སྦྱོར་བའམ་ཉེ་བར་བསྒྲུབ་པ་
māradharṣaṇam मारधर्षणम् 調魔 bdud 'dul ba / bdud gdul ba བདུད་འདུལ་བ་ (བདུད་གདུལ་བ་)
tasyaivaṃ bhavati तस्यैवं भवति 彼如是想 de 'di snyam du sems དེ་འདི་སྙམ་དུ་སེམས་
mahato janakāyasya महतो जनकायस्य 多丈夫 眾夫之 skye bo phal po che'i སྐྱེ་བོ་ཕལ་པོ་ཆེའི་
hitam हितम् 並立 利濟 phan pa ཕན་པ་