Mahāvyutpatti: 2900-2999
buddhimān बुद्धिमान् 具智 具覺 blo dang ldan pa བློ་དང་ལྡན་པ prājñaḥ प्राज्ञः 具慧 shes rab can ཤེས་རབ་ཅན་
boddhā बोद्धा 了達 khong du chud pa ཁོང་དུ་ཆུད་པ་
prajñāvān प्रज्ञावान् 具智慧 shes rab dang ldan pa ཤེས་རབ་དང་ལྡན་པ་ vidvān विद्वान् 能覺 mkhas pa'am rig pa མཁས་པའམ་རིག་པ་
nipuṇaḥ निपुणः 能察 brtags pa'am rtogs pa'am mkhas pa བརྟགས་པའམ་རྟོགས་པའམ་མཁས་པ་
vijñaḥ विज्ञः 智 謀 'dzangs pa'am shes pa འཛངས་པའམ་ཤེས་པ་
ākṛṣṭimān आकृष्टिमान् 勇猛 明精 ldob skyen pa ལྡོབ་སྐྱེན་པ་
paṭuḥ पटुः 出眾 聰明 gyer po གཡེར་པོ
caturaḥ चतुरः 謹慎 grims pa གྲིམས་པ་
dakṣaḥ दक्षः 有辯才 善知識 mkhas pa'am shes nyen can མཁས་པའམ་ཤེས་ཉེན་ཅན་ 甚深異名
gambhīraparyāyanāmāni गम्भीरपर्यायनामानि 甚深等之名目 zab pa'i rnam grangs kyi ming la ཟབ་པའི་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་མིང་ལ་
gambhīraḥ गम्भीरः 深 zab pa ཟབ་པ་
gambhīrāvabhāsaḥ गम्भीरावभासः 深明顯 深杳 zab par snang ba ཟབ་པར་སྣང་བ་
durdṛśaḥ दुर्दृशः 難見 mthong bar dga' ba མཐོང་བར་དགའ་བ་
duravabodhaḥ दुरवबोधः 難悟 khong du chud par dka' ba ཁོང་དུ་ཆུད་པར་དཀའ་བ
duranubodhaḥ दुरनुबोधः 能細察 難隨覺 難全記 khong du chud par dka' ba ཁོང་དུ་ཆུད་པར་དཀའ་བ་
sūkṣmaṃ nipuṇapaṇḍitavijñavedanīyaḥ सूक्ष्मं निपुणपण्डितविज्ञवेदनीयः 有細察智謀高 zhib mo brtags pa'i mkhas pa dang 'dzangs pas rig pa ཞིབ་མོ་བརྟགས་པའི་མཁས་པ་དང་འཛངས་པས་རིག་པ་
atarkyaḥ अतर्क्यः 不能解 rtog mi nus pa རྟོག་མི་ནུས་པ
atarkāvacaraḥ अतर्कावचरः 不能曉的 非可慮者 rtog ge'i spyod yul ma yin pa རྟོག་གེའི་སྤྱོད་ཡུལ་མ་ཡིན་པ་
anidarśanaḥ अनिदर्शनः 無指示 無可指示 bstan du med pa བསྟན་དུ་མེད་པ་
duravagāhaḥ दुरवगाहः 深難思 gting dpag dka' ba གཏིང་དཔག་དཀའ་བ་ śivaḥ शिवः 柔善 寂靜 精 zhi ba ཞི་བ་ aprapañcaḥ अप्रपञ्चः 無遊戲 無戲論 無為 spros pa med pa སྤྲོས་པ་མེད་པ་
niṣprapañcaḥ निष्प्रपञ्चः 離遊戲 離戲論 離（永無諸）為 spros dang bral ba སྤྲོས་དང་བྲལ་བ་
aviprapañcaḥ अविप्रपञ्चः 永無諸為 無戲論 永無諸遊戲 rnam par spros pa med pa རྣམ་པར་སྤྲོས་པ་མེད་པ་ durvigāhyam दुर्विगाह्यम् 難解 rtogs par dka' ba རྟོགས་པར་དཀའ་བ་ 喜異名
nandiparyāyaḥ नन्दिपर्यायः 諸喜名目 dga' ba'i rnam grangs kyi ming la དགའ་བའི་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་མིང་ལ་
tuṣṭaḥ तुष्टः 滿足喜 歡 dga' ba དགའ་བ་
udagraḥ उदग्रः 喜 mgu ba མགུ་བ་
āttamanāḥ आत्तमनाः 如意 yid rang ba ཡིད་རང་བ pramuditaḥ प्रमुदितः 最意 歡喜 rab tu dga' ba རབ་ཏུ་དགའ་བ་
prītisaumanasyajātaḥ प्रीतिसौमनस्यजातः 最喜心中樂生 dga' ba dang yid bde ba skyes pa དགའ་བ་དང་ཡིད་བདེ་བ་སྐྱེས་པ་
harṣajātaḥ हर्षजातः 生喜 心喜 rangs pa skyes རངས་པ་སྐྱེས་ hṛṣitacittaḥ हृषितचित्तः 心喜 心服 sems rangs par gyur ba སེམས་རངས་པར་གྱུར་བ་
prāmodyam प्रामोद्यम् 勝喜 mchog tu dga' ba མཆོག་ཏུ་དགའ་བ་
saṃtuṣṭaḥ संतुष्टः 知足 chog shes pa ཆོག་ཤེས་པ་ paritoṣaḥ परितोषः 皆喜 永喜 yongs su mgu ba ཡོངས་སུ་མགུ་བ་
audbilyakārī औद्बिल्यकारी 深喜 令喜歡 令深歡 shin tu dga' bar byed pa ཤིན་ཏུ་དགའ་བར་བྱེད་པ་
bahujanapriyaḥ बहुजनप्रियः 多人喜 眾人喜 skye bo mang po dga' ba སྐྱེ་བོ་མང་པོ་དགའ་བ་
saṃrajanīyaḥ संरजनीयः 真實愛 成貪 yang dag par sdug par 'gyur ba'am chags par 'gyur ba ཡང་དག་པར་སྡུག་པར་འགྱུར་བའམ་ཆགས་པར་འགྱུར་བ་
saṃmodanīyaḥ संमोदनीयः 真實喜悅 yang dag par dga' bar 'gyur ba ཡང་དག་པར་དགའ་བར་འགྱུར་བ་
ārādhanam आराधनम् 令悅 令現喜 mgu bar bya ba'am mnyes par bya ba མགུ་བར་བྱ་བའམ་མཉེས་པར་བྱ་བ་
abhirādhanā अभिराधना 令現悅 令生怡悅 mngon par mgu ba'am mnyes pa མངོན་པར་མགུ་བའམ་མཉེས་པ་
abhinandayiṣyati अभिनन्दयिष्यति 生怡悅 mngon par dga' bar 'gyur མངོན་པར་དགའ་བར་འགྱུར་ 忿怒害
krodhākārāḥ क्रोधाकाराः 諸忿怒及作害名目 khro zhing gtum pa'i rnam pa dang gnod pa'i ming la ཁྲོ་ཞིང་གཏུམ་པའི་རྣམ་པ་དང་གནོད་པའི་མིང་ལ་ r
audraḥ रौद्रः 黑心 暴惡 zhe gnag pa'am drag pa ཞེ་གནག་པའམ་དྲག་པ་
caṇḍaḥ चण्डः 暴惡 深怒 gtum pa གཏུམ་པ་
ugraḥ उग्रः 具緊惡 drag shul can དྲག་ཤུལ་ཅན་
krūraḥ क्रूरः 兇惡 逆 ma rungs pa མ་རུངས་པ་
duṣṭacittaḥ दुष्टचित्तः 具瞋心 sdang ba'i sems dang ldan pa སྡང་བའི་སེམས་དང་ལྡན་པ་
raudracittaḥ रौद्रचित्तः 具害心 gnod pa'i sems dang ldan pa གནོད་པའི་སེམས་དང་ལྡན་པ་
pratihatacittaḥ प्रतिहतचित्तः 具瞋惱心 違害心 zhe 'gras pa'i sems dang ldan ཞེ་འགྲས་པའི་སེམས་དང་ལྡན་
kharaḥ खरः 兇 brlang po བརླང་པོ་
niṣṭhuraḥ निष्ठुरः 不仁 不合 btsam pa med pa བཙམ་པ་མེད་པ
dāruṇaḥ दारुणः 不盡 慘酷 難敵 mi bzad pa མི་བཟད་པ་
tīvraḥ तीव्रः 怒 猛烈 狷 drag po'am bdo ba དྲག་པོའམ་བདོ་བ་
caṇḍamṛgaḥ चण्डमृगः 猛獸怒 猛獸 gcan gzan khro bo གཅན་གཟན་ཁྲོ་བོ་
upadrotāraḥ उपद्रोतारः 傷 侵害者 害 gnod par byed pa'am brjed pa'am 'tshe ba གནོད་པར་བྱེད་པའམ་བརྗེད་པའམ་འཚེ་བ་
anarthopasaṃhitam अनर्थोपसंहितम् 具害 無義所引 有害 gnod pa can nam gnod pa dang bcas pa གནོད་པ་ཅན་ནམ་གནོད་པ་དང་བཅས་པ་
viheṭhakaḥ विहेठकः 惹 惱害 侵 'tshe ba'am co 'dri ba འཚེ་བའམ་ཅོ་འདྲི་བ་
kupitaḥ कुपितः 亂 'khrugs pa འཁྲུགས་པ་
prakopaḥ प्रकोपः 亂 心胸起興 'khrugs pa'am khong nas sdang ba འཁྲུགས་པའམ་ཁོང་ནས་སྡང་བ་
kaṭukaḥ कटुकः 具惱 急性 khra khro can nam spro thung ba ཁྲ་ཁྲོ་ཅན་ནམ་སྤྲོ་ཐུང་བ་
abhiṣaktaḥ अभिषक्तः 惡 所詛 ngan ba ངན་བ་
rabhasaḥ रभसः 商量 爭 狡 rtun nges pa'am gzu lums can རྟུན་ངེས་པའམ་གཟུ་ལུམས་ཅན་
sāhasikaḥ साहसिकः 不怯 tsham tshom med pa ཚམ་ཚོམ་མེད་པ་ 四補特伽羅
catvāraḥ puḍgalāḥ चत्वारः पुड्गलाः 四種死生名 四種補特伽羅 四種世人 gang zag bzhi'i ming la གང་ཟག་བཞིའི་མིང་ལ་
tamastamaḥparāyaṇaḥ तमस्तमःपरायणः 自暗中向暗中行 從闇趣闇 從冥入冥 mun khrod nas mun khrod du 'gro ba མུན་ཁྲོད་ནས་མུན་ཁྲོད་དུ་འགྲོ་བ་
tamojyotiṣparāyaṇaḥ तमोज्योतिष्परायणः 自暗中向明行 從闇趣明 從冥入明 mun khrod nas snang bar 'gro ba མུན་ཁྲོད་ནས་སྣང་བར་འགྲོ་བ་
jyotistamaḥparāyaṇaḥ ज्योतिस्तमःपरायणः 自明中向暗行 從明趣闇 從明入冥 snang ba nas mun khrod du 'gro ba སྣང་བ་ནས་མུན་ཁྲོད་དུ་འགྲོ་བ་
jyotirjyotiṣparāyaṇaḥ ज्योतिर्ज्योतिष्परायणः 自明中向明行 從明趣明 從明入明 snang ba nas snang bar 'gro ba སྣང་བ་ནས་སྣང་བར་འགྲོ་བ་ 世
ihaparatrākārāṇi इहपरत्राकाराणि 今世後世過世名目 今世後世死亡名目 tshe 'di dang tshe phyi ma dang 'chi 'pho'i rnam pa'i ming la ཚེ་འདི་དང་ཚེ་ཕྱི་མ་དང་འཆི་འཕོའི་རྣམ་པའི་མིང་ལ་
dṛṣṭadharmaḥ दृष्टधर्मः 見法 現法 mthong ba'i chos མཐོང་བའི་ཆོས་
ihatra इहत्र 今世 此世 'di la འདི་ལ་
amutra अमुत्र 後世 彼世 phyi ma ཕྱི་མ་
iha janma इह जन्म 今世 此世 tshe 'di ཚེ་འདི
āyatyām आयत्याम् 後世 phyi ma ཕྱི་མ་
pārajanmikaḥ पारजन्मिकः 別世 他生 tshe gzhan ཚེ་གཞན་
jātivyativṛttaḥ जातिव्यतिवृत्तः 卒 死 tshe 'phos pa'am tshe rjes pa ཚེ་འཕོས་པའམ་ཚེ་རྗེས་པ་
sāmparāyikaḥ साम्परायिकः 變易世 後世者 tshe phyi ma ཚེ་ཕྱི་མ་ samparāyaḥ सम्परायः 後世 tshe phyi ma ཚེ་ཕྱི་མ་
jātiparivartaḥ जातिपरिवर्तः 換世 死 轉生 tshe rabs rje ba'am 'pho ba ཚེ་རབས་རྗེ་བའམ་འཕོ་བ་ cyutiḥ च्युतिः 死 'chi 'pho'am 'chi ba འཆི་འཕོའམ་འཆི་བ་
cyāvanam च्यावनम् 死 'chi ba dang 'pho ba འཆི་བ་དང་འཕོ་བ cyutisaṃkramaḥ च्युतिसंक्रमः 死 'chi ba dang 'pho ba འཆི་བ་དང་འཕོ་བ་ 寂靜
vivekādayaḥ विवेकादयः 諸寂靜等名目 dben pa'i rnam pa'i ming la དབེན་པའི་རྣམ་པའི་མིང་ལ་
prāntaśayyāsanaṃ (prāntaṃśayyāsanaṃ) प्रान्तशय्यासनं (प्रान्तंशय्यासनं) 住極邊地 邊際臥具 清淨住處 bas mtha'i gnas mal བས་མཐའི་གནས་མལ་
prāntavanaprasthā प्रान्तवनप्रस्था 林中 邊際山巖林藪 nags khrod ནགས་ཁྲོད་
prāntaḥ प्रान्तः 邊 bas mtha' བས་མཐའ་
araṇyam अरण्यम् 閑靜處 阿蘭若 dgon pa དགོན་པ་
kāntāram कान्तारम् 廣野 野寺 'brog dgon pa འབྲོག་དགོན་པ་
vanam वनम् 園 林 nags sam tshal lam nags tshal ནགས་སམ་ཚལ་ལམ་ནགས་ཚལ་
upavanam उपवनम् 花園 喜林 skyed mos tshal lam nags 'dab སྐྱེད་མོས་ཚལ་ལམ་ནགས་འདབ་ 四住
sthānanāmāni स्थाननामानि 四居住等名目 gnas bzhi'i ming la གནས་བཞིའི་མིང་ལ་
gārhasthyam (gārhasthāḥ) गार्हस्थ्यम् (गार्हस्थाः) 居家 khyim na gnas pa ཁྱིམ་ན་གནས་པ་
brahmacaryāśramaḥ ब्रह्मचर्याश्रमः 居淨梵 tshangs par spyod pa la gnas pa ཚངས་པར་སྤྱོད་པ་ལ་གནས་པ་
vānaprasthaḥ वानप्रस्थः 居山林 nags khrod na gnas pa ནགས་ཁྲོད་ན་གནས་པ་
bhaikṣukaḥ भैक्षुकः 乞化 spong ba pa སྤོང་བ་པ་ 地動