Mahāvyutpatti: 1800-1899 


yogam āpattavyam योगमापत्तव्यम् 精勤 修習 brtson par bya ba rnal 'byor du bya sbyor bar bya བརྩོན་པརབྱ་བརྣལ་འབྱོརདུ་བྱ་་སྦྱོར་བ་བྱ་ 

dharmānupratipattiḥ (dharmānudharmapratipattiḥ) धर्मानुप्रतिपत्तिः (धर्मानुधर्मप्रतिपत्तिः) 隨順共法 隨法行 隨順法專勤 chos kyi rjes su mthun pa'i chos kyi nan tan ཆོས་ཀྱི་རྗེསུམཐུན་པི་ཆོསཀྱིནན་ཏན 

ādīptaśiraścelopamaḥ आदीप्तशिरश्चेलोपमः 如頭火身衣燃 如救身與身衣燃 mgo dang gos la me 'bar ba lta bu མགོདངགོསམེ་འབརལྟ་བུ 

autsukyam (utsuktam. utsukyam) औत्सुक्यम् (उत्सुक्तम्. उत्सुक्यम्) 好愛 spro ba'am brtson pa སྤྲོ་བབརྩོན་པ 

parākramaḥ पराक्रमः 勇調伏鎮被處 brtul ba'am pha rol gnon pa'am dpa' ba བརྟུལ་བཕ་རོལགནོན་པ་་དཔའ་བ 

ātāpī आतापी 相合 rtun pa རྟ་པ་ 

ātaptakārī (ātaptakārin) आतप्तकारी (आतप्तकारिन्) 作相合 以力行 brtun cing byed pa བརྟུཅིངབྱེད་པ 

udyataḥ उद्यतः 精進 brtson pa'am zhugs pa བརྩོན་པཞུགས་པ 

nirataḥ निरतः 精進 'bad pa'am brtson pa འབད་པབརྩོན་པ 

asthīkṛtya अस्थीकृत्य 專持如仗 特守持 ru shing ltar 'dzin pa'am ched cher 'dzin pa རུཤིངལྟརའཛིན་པཆེདཆེརའཛིན་པ 

pratipattisāraḥ प्रतिपत्तिसारः 作持意 專守拳拳然 nan tan snying por byed pa ནན་ཏནསྙིང་པོ་བྱེ་པ་ 

na vyāhārarutavākparamaḥ व्याहाररुतवाक्परमः 語音及語勿得高傲 不單嘉言辭之巧美 brjod pa'i sgra dang smra ba lhur byed pa ma yin བརྗོད་པི་སྒྲདངསྨྲ་བལྷུརབྱེད་པམ་ཡིན 

vyavasāyaḥ व्यवसायः 勤尋 'bad pa'am rtsol ba འབད་པརྩོལ་བ 

abhyutsāhaḥ अभ्युत्साहः 現喜 mngon par spro ba མངོན་པརསྤྲོ་བ 

saṃnāhasaṃnaddhaḥ संनाहसंनद्धः 著鎧甲 如著鎧甲者 go cha ba gos pa གོཆ་བགོས་པ 

dṛḍhasāram दृढसारम् 堅固 sra zhing brtan pa སྲཞིངབརྟན་པ 

uttaptaḥ उत्तप्तः 修習 'bar ba'am gsar ba'am sbyangs pa འབར་བགསར་་སྦྱངས་པ 

udyamaḥ उद्यमः 相合 專心 nan tan nam 'bad pa ནན་ཏནནམའབད་པ 無畏 

abhayaparyāyaḥ अभयपर्यायः 不避名目 無畏 mi 'dzem pa'i ming la མིའཛེམ་པའི་ིང 

abhīruḥ अभीरुः 不畏 mi 'dzem pa མིའཛེམ་པ་ viśāradaḥ विशारदः 無畏 mi 'jigs pa མི་འཇིགས་པ 

acchambhī (acchambhin , anuñcambho) अच्छम्भी (अच्छम्भिन् , अनुञ्चम्भो) 不懼 bag tsha ba med pa བགཚ་བམེད་པ 

nirbhayaḥ निर्भयः 無怖 'jigs pa med pa འཇིགས་པམེད་པ 

aviṣādaḥ अविषादः 無退縮 無縮 zhum pa med pa ཞུམ་པ་མེད་པ 

na uttrasati उत्त्रसति 不怕 不嚇 mi skrag མི་སྐྲག 

na saṃtrasati संत्रसति 不驚 mi dngangs མིདངང 

na saṃtrāsam āpadyate संत्रासमापद्यते 不驚恐 dngangs par mi 'gyur དངང་པར་ི་འགྱུར 

na līyate लीयते 不退 不狷 mi zhum མིཞུམ 

na saṃlīyate संलीयते 不越 不怕 mi 'gong མིའགོང 

na jehrīyate जेह्रीयते 不躲 不憚 mi 'dzem མིའཛེམ 

nārtīyate नार्तीयते 不還 不退 mi ldog མི་ལྡོག 五蘊 

rūpaskandhaḥ रूपस्कन्धः 色蘊 gzugs kyi phung po གཟུགསཀྱིཕུང་པོ 

vedanāskandhaḥ वेदनास्कन्धः 受蘊 tshor ba'i phung po ཚོར་བི་ཕུང་པོ 

saṃjñāskandhaḥ संज्ञास्कन्धः 想蘊 'du shes kyi phung po འདུ་ཤེསཀྱིཕུང་པོ 

saṃskāraskandhaḥ संस्कारस्कन्धः 行蘊 'du byed kyi phung po འདུ་བྱེདཀྱིཕུང་པོ 

vijñānaskandhaḥ विज्ञानस्कन्धः 識蘊 rnam par shes pa'i phung po རྣམ་པར་ཤེས་པི་ཕུང་པོ 色蘊 

catvāri mahābhūtāni. rūpaskandhanāmāni चत्वारि महाभूतानि. रूपस्कन्धनामानि 色蘊分別名目 gzugs kyi phung po so sor phye ba'i ming la གཟུགསཀྱིཕུང་པོསོ་སོར་ཕྱེ་བི་མིང 四大 

pṛthivīdhātuḥ पृथिवीधातुः 地大 地界 sa'i khams ི་ཁམས 

abdhātuḥ अब्धातुः 水大 水界 chu'i khams ཆིུ་ཁམས 

tejodhātuḥ तेजोधातुः 火大 火界 me'i khams མེི་ཁམས 

vāyudhātuḥ वायुधातुः 風大 風界 rlung gi khams རླུངགིཁམས 

khakkhaṭatvam. kakkhaṭatvam खक्खटत्वम्. कक्खटत्वम् 堅性 sra ba nyid སྲ་བཉིད 

dravatvam द्रवत्वम् 濕性 gsher ba nyid གཤེར་བཉིད 

uṣṇatvam उष्णत्वम् 煖性 tsha ba nyid ཚ་བཉིད 

laghusamudīraṇatvam लघुसमुदीरणत्वम् 輕搖 輕等動性 yang zhing gyo ba nyid ཡངཞིངགཡོ་བཉིད 

upādāyarūpam उपादायरूपम् 作根色 所造色 rgyur byas pa'i gzugs རྒྱུ་བ་པའི་ཟུགས 

bhautikarūpam भौतिकरूपम् 出現色 大種所成色 出行色 'byung ba las gyur pa'i gzugs འབྱུང་བལསགྱུར་པི་གཟུགས 

jānanam जाननम् 增長 始發 bskyed pa བསྐྱེད་པ 

niśrayaḥ निश्रयः 依倚 rten pa རྟེན་པ 

sthānam स्थानम् gnas pa གནས་པ 

upastambhaḥ उपस्तम्भः 指示 rton pa (ston pa) རྟོན་པ (སྟོན་པ) 

upabṛṃhaṇam (upavṛhaṇam) उपबृंहणम् (उपवृहणम्) 作增長 'phel bar byed pa འཕེལ་བ་བྱེ་པ་ 色蘊 

cakṣurindriyam चक्षुरिन्द्रियम् 眼根 mig gi dbang po མིག་གི་དབང་པོ 

śrotrendriyam श्रोत्रेन्द्रियम् 耳根 rna ba'i dbang po རྣ་བི་དབང་པོ 

ghrāṇendriyam घ्राणेन्द्रियम् 鼻根 sna'i dbang po སྣི་དབང་པོ 

jihvendriyam जिह्वेन्द्रियम् 舌根 lce'i dbang po ལྕེི་དབང་པོ 

kāyendriyam कायेन्द्रियम् 身根 lus kyi dbang po ལུསཀྱིདབང་པོ 

rūpaprasādaḥ रूपप्रसादः 色喜 淨色 色亮 gzugs dang ba གཟུགསདང་བ 

rūpam रूपम् gzugs གཟུགས śabdaḥ शब्दः sgra སྒྲ 

gandhaḥ गन्धः dri དྲི 

rasaḥ रसः ro རོ 

spraṣṭavyam स्प्रष्टव्यम् reg bya རེག་བྱ 

varṇarūpam वर्णरूपम् 顏色形 顯色 kha dog gi gzugs ཁ་དོགགིགཟུགས 

nīlam नीलम् sngon po སྔོན་པོ 

pītam पीतम् ser po སེར་པོ 

lohitam लोहितम् dmar po དམར་པོ 

avadātam अवदातम् dkar po དཀར་པོ 

abhram अभ्रम् sprin སྤྲིན 

dhūmaḥ धूमः du ba དུ་བ 

rajaḥ रजः rdul རྡུལ 

mahikā महिका khug rna ཁུརྣ 

chāyā छाया grib ma གྲི 

ātapaḥ आतपः nyi ma ཉི་མ 

ālokaḥ आलोकः snang ba སྣང་བ 

andhakāraḥ अन्धकारः mun pa མུན་པ 

saṃsthānarūpam संस्थानरूपम् 形色 dbyibs kyi gzugs དབྱིབསཀྱིགཟུགས 

dīrgham दीर्घम् ring po རིང་པོ 

hrasvam ह्रस्वम् thung ngu ཐུངངུ 

vṛttam वृत्तम् lham pa ལྷ་པ་ 

parimaṇḍalam परिमण्डलम् zlum po ཟླུམ་པོ་ 

śātam शातम् 齊正 phyal le ba'am mnyam pa ཕྱལེ་་་མཉམ་པ 

viśātam विशातम् 不齊 不平 不正 不正 phyal le ba ma yin pa'am mi mnyam pa ཕྱལེ་མ་ཡིན་པམི་མཉམ་པ 

unnatam उन्नतम् mthon po མཐོན་པོ 

avanatam अवनतम् dma' ba དམའ་ 

caturasram चतुरस्रम् 四方 gru bzhi གྲུབཞི 

vijñaptiḥ विज्ञप्तिः 相貌 rnam par rig byed རྣམ་པརརིགབྱེད 

sanidarśanam सनिदर्शनम् 有指處 有見 bstan du yod pa བསྟནདུཡོད་པ 

asanidarśanam असनिदर्शनम् 無指處 無見 bstan du med pa བསྟནདུ་མེད་པ 

sapratighaḥ सप्रतिघः 具礙 有對 thogs pa dang bcas pa ཐོགས་པདང་བཅས་པ 

apratighaḥ अप्रतिघः 無礙 無對 thogs pa med pa ཐོགས་པ་མེད་པ 

anupāttamahābhūtahetukaḥ sattvākhyo 'sattvākhyo manojñāmanojñāśca अनुपात्तमहाभूतहेतुकः सत्त्वाख्योऽसत्त्वाख्यो मनोज्ञामनोज्ञाश्च 無執四大因中所出有出情現與無有情現如意不如意 無執受大種因有情名非有情名可意及非可意 ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba sems can du ston pa dang sems can du mi ston pa yid du 'ong ba dang yid du mi 'ong ba མ་ཟིན་པའི་བྱུང་བཆེན་པོི་རྒྱུ་་ལས་བྱུང་བསེམས་ཅནདུསྟོན་པདངསེམས་ཅནདུ་མི་སྟོན་པཡིདདུའོང་བདངཡིད་དུ་མི་འོང་བ 

upāttamahābhūtahetukaḥ sattvākhyo 'sattvākhyo manojñānmanojñāśca उपात्तमहाभूतहेतुकः सत्त्वाख्योऽसत्त्वाख्यो मनोज्ञान्मनोज्ञाश्च 有所執四大因出有情現與無有情現如意不如意 有執受大種因有情名非有情名可意及非可意 zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba sems can du ston pa dang sems can du mi ston pa yid du 'ong ba dang yid du mi 'ong ba ཟིན་པི་འབྱུང་བཆེན་པོི་རྒྱུ་ལས་བྱུང་བསེམས་ཅནདུསྟོན་པདངསེམས་ཅནདུ་མི་སྟོན་པཡིདདུའོང་བདངཡིད་དུ་མི་འོང་བ 

sugandhaḥ सुगन्धः 香味 好香 dri zhim pa དྲི་ཞིམ་པ 

durgandhaḥ दुर्गन्धः 惡香 dri nga ba དྲི 

samagandhaḥ समगन्धः 香均 等香 dri mnyam pa དྲི་མཉམ་པ 

viṣamagandhaḥ विषमगन्धः 香不均 不等香 dri mi mnyam pa དྲི་མི་མཉམ་པ 

madhuraḥ मधुरः mngar ba མང་བ 

āmlaḥ आम्लः skyur ba སྐྱུར་བ