Mahāvyutpatti: 1700-1799 


dānamayaṃ puṇyakriyāvastu दानमयं पुण्यक्रियावस्तु 施中福 施福業事 sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po སྦྱིན་པལས་བྱུང་བི་བསོད་ནམསབྱ་བི་དངོས་པོ 

śīlamayaṃ puṇyakriyāvastu शीलमयं पुण्यक्रियावस्तु 戒中福 戒福業事 tshul khrims las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po ཚུལ་ཁྲིམསལས་བྱུང་བི་བསོད་ནམསབྱ་བི་དངོས་པོ 

bhāvanāmayaṃ puṇyakriyāvastu भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु 想中福 修福業事 修中福 bsgoms pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po བསྒོམས་པལས་བྱུང་བི་བསོད་ནམསབྱ་བི་དངོས་པོ 

aupadhikaṃ puṇyakriyāvastu औपधिकं पुण्यक्रियावस्तु 修中福 有依福業事 財中福 rdzas las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po རྫསལས་བྱུང་བི་བསོད་ནམསབྱ་བི་དངོས་པོ 

guṇyam गुण्यम् 功德 yon tan ཡོན་ཏན 真諦異名 

paramārthaparyāyāḥ परमार्थपर्यायाः 真諦 真諦異名 don dam pa'i ming la དོན་དམ་པི་མིང 

paramārthaḥ परमार्थः 真諦 don dam pa དོན་དམ་པ tattvam तत्त्वम् 真性 de kho na nyid དེ་ཁོ་ན་ཉིད 

bhūtakoṭiḥ भूतकोटिः 真實際 yang dag pa'i mtha' ཡང་དག་པི་མཐའ 

tathātā तथाता 真性 真如 de bzhin nyid དེ་བཞིན་ཉིད 

avitathātā अवितथाता 空性 不差自性 ma nor ba de bzhin nyid ནོརདེ་བཞིན་ཉིད 

ananyatathātā अनन्यतथाता 不他自性 gzhan ma yin pa de bzhin nyid གཞན་མ་ཡིན་པ་དེ་བཞིན་ཉིད 

śūnyatā शून्यता 空性 stong pa nyid སྟོང་པ་ཉིད 

dharmadhātuḥ धर्मधातुः 法界 chos kyi dbyings ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས 

dharmaniyāmatā धर्मनियामता 不顛倒性 法不變性 chos mi 'gyur ba nyid ཆོསམི་འགྱུར་བཉིད 

acintyadhātuḥ अचिन्त्यधातुः 不可思議 bsam gyis mi khyab pa'i dbyings བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པི་དབྱིངས 

aviparyāsatathātā अविपर्यासतथाता 性不顛倒 phyin ci ma log pa'i de bzhin nyid ཕྱིན་ཅི་མ་ལོག་པི་དེ་བཞིན་ཉིད 

advayam अद्वयम् 無二 gnyis su med pa གཉིས་སུ་མེད་པ 

advaidhīkāram अद्वैधीकारम् 亦無可二 gnyis su byar med གཉིས་སུབྱམེད 

dharmasthititā धर्मस्थितिता 住於法 法長久 chos gnas pa nyid ཆོསགནས་པཉིད 

sthitaiva dharmadhātusthititā स्थितैव धर्मधातुस्थितिता 法界之理趣長久 chos kyi dbyings kyi tshul ni gnas pa nyid do ཆོས་ཀྱི་དབྱིངསཀྱིཚུལནིགནས་པཉིདདོ 

ekaivaiṣā tathātā एकैवैषा तथाता 此如性者一而矣 de bzhin nyid 'di ni gcig pa nyid do དེ་བཞིན་ཉིདའདི་ནིགཅིག་པཉིདདོ 

dharmadhātvasaṃbhedaḥ धर्मधात्वसंभेदः 與法界為一 法界不雜亂 法界無分別 chos kyi dbyings 'dres pa med pa ( chos kyi dbyings dbyer med pa) ཆོས་ཀྱི་དབྱིངསའདྲེས་པམེད་པ (ཆོས་ཀྱི་དབྱིངསདབྱེར་མེད་པ) 

advayam etad advaidhīkāram abhinnam acchinnam अद्वयमेतदद्वैधीकारमभिन्नमच्छिन्नम् 寔不二無所可二不各別不可分斷 'di ni gnyis su med de gnyis su byar med cing tha mi dad de ma bcad pa'o འདི་ནིགཉིས་སུ་མེདདེགཉིས་སུབྱམེདཅིངཐ་མི་དདདེབཅད་པའོ 涅槃異名 

nirvāṇaparyāyāḥ निर्वाणपर्यायाः 涅槃等名目 涅槃異名 四種涅槃 mya ngan las 'das pa la sogs pa'i ming la མྱ་ངན་ལས་འདས་པལ་སོགས་པི་མིང 

nirvāṇam निर्वाणम् 涅槃 清淨涅槃 mya ngan las 'das pa མྱ་ངན་ལས་འདས་པ 

sopadhiśeṣanirvāṇam सोपधिशेषनिर्वाणम् 餘蘊涅槃 有餘依涅槃 phung po lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'das pa ཕུང་པོལྷག་མདང་བཅས་པི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ 

nirupadhiśeṣanirvāṇam निरुपधिशेषनिर्वाणम् 無餘蘊涅槃 無餘依涅槃 phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa ཕུང་པོལྷག་མམེད་པི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ 

apratiṣṭhitanirvāṇam अप्रतिष्ठितनिर्वाणम् 無住涅槃 無住處涅槃 mi gnas pa'i mya ngan las 'das pa མི་གནས་པི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ 

niḥśreyasaḥ निःश्रेयसः 妙真實 至善 nges par legs pa ངེས་པལེགས་པ 

apavargaḥ अपवर्गः 解脫 byang grol བྱངགྲོལ 

abhisamayah अभिसमयह् 前解 現解 mnon par rtogs pa མནོ་པར་ྟོགས་པ 三學 

śaikṣaḥ शैक्षः 有學 slob pa སློབ་པ 

aśaikṣaḥ अशैक्षः 不學 無學 mi slob pa མི་སློབ་པ་ 

naivaśaikṣanāśaikṣaḥ नैवशैक्षनाशैक्षः 非學非無學 slob pa yang ma yin mi slob pa yang ma yin སློབ་པཡངམ་ཡིནམི་སློབ་པ་ཡངམ་ཡིན 三聚 

samyaktvaniyatarāśiḥ सम्यक्त्वनियतराशिः 正性定聚 真性蘊 yang dag pa nyid du nges pa'i phung po ཡང་དག་པཉིད་དུངེས་པི་ཕུང་པོ 

mithyātvaniyatarāśiḥ मिथ्यात्वनियतराशिः 邪性定聚 邪性蘊 log pa nyid du nges pa'i phung po ལོག་པཉིད་དུངེས་པི་ཕུང་པོ 

aniyatarāśiḥ अनियतराशिः 不定蘊 不定聚 不定性聚 ma nges pa'i phung po མ་ངེས་པི་ཕུང་པོ 歸依異名 

śaraṇaparyāyāḥ शरणपर्यायाः 諸救護名目 歸依異名 skyabs kyi rnam pa'i ming la སྐྱབསཀྱིརྣམ་པི་མིང 

śaraṇam शरणम् 救護 歸依 護保 skyabs སྐྱབས 

nāthaḥ नाथः 尊者 mgon མགོན 

parāyaṇam परायणम् 依護 dpung gnyen དཔུངགཉེན 

trāṇam त्राणम् skyob pa སྐྱོབ་པ 

paritrāṇam परित्राणम् 皆護 yongs su skyob pa ཡོངས་སུསྐྱོབ་པ 

tāyī (tāyin) तायी (तायिन्) 示護 救度者 skyob ston སྐྱོབསྟོན 

layanam लयनम् gnas གནས 

gatiḥ गतिः rten རྟེན 

dvīpaḥ द्वीपः skyabs (gling) སྐྱབས (གློ) 

tārakaḥ तारकः 救度者 令脫者 sgrol byed སྒྲོལ་བྱེ 

uttaraṇam उत्तरणम् 令度 sgrol ba སྒྲོལ་བ 

paritrātā परित्राता 依救護 永作救護 yongs su skyob par byed pa ཡོངས་སུསྐྱོབ་པྱེ་པ་ 尊敬異名 

mānanāparyāyāḥ माननापर्यायाः 諸供奉名目 尊敬異名 ri mor bya ba'i rnam pa'i ming la རིམོ་བྱ་བའིརྣམ་པི་མིང 

vandanam (vandanā) वन्दनम् (वन्दना) 敬禮 禮拜 phyag 'tshal ba ཕྱག་འཚལ་བ 

pūjanā पूजना 供養 mchod pa མཆོད་པ 

mānanā मानना 承侍 作畫 承事 ri mor byed pa རིམོ་བྱེ་པ་་ 

arcanā अर्चना 永世 恭敬 示世 rjed pa རྗེད་པ 

apacāyanā अपचायना 恭敬 禱祝 gsol ba གསོལ་བ 

citrīkāraḥ चित्रीकारः 作愛 甚愛 gces par byed pa གཅེས་པ་བྱེ་པ་ 

satkāraḥ सत्कारः 恭敬 bkur stir byed pa བཀུར་སྟིར་བྱེད་པ 

gurukāraḥ गुरुकारः 奉事尚師 當尊 當師 尊重 bla mar byed pa (btsun par bya ba) བླ་མ་བྱེ་པ (བཙུན་པ་བྱ་) 

upasthānam उपस्थानम् 祭祀 供侍 rim gro རིམ་གྲོ 

paryupāsanam पर्युपासनम् 奉事 承事 bsnyen bkur བསྙེན་བཀུར 

ādaraḥ आदरः 作敬 gus par bya ba གུས་པར་བྱ 

gauravam गौरवम् 畏敬 zhe sa ཞེ་ས 

añjalikarma (añjalikarman) अञ्जलिकर्म (अञ्जलिकर्मन्) 合掌 thal mo sbyar ba ཐལ་མོ་སྦྱར་བ 

pratyutthānam प्रत्युत्थानम् 現起 奉迎 mngon du ldang ba མངོན་དུལྡང་བ 

sāmīcī सामीची 敬禮 和敬 和順 'dud pa'am mthun pa འདུད་པ་་མཐུན་པ 

praṇamaḥ प्रणमः 最敬 rab tu 'dud pa རབ་ཏུའདུད་པ 

abhinamanam अभिनमनम् 現前敬 mngon par 'dud pa མངོན་པརའདུད་པ 

sāmīcīkaraṇīyaḥ सामीचीकरणीयः 應敬禮 phyag bya ba'i 'os su gyur ba ཕྱག་བྱབའིའོསསུགྱུར་བ 

āhavanīyaḥ आहवनीयः 應布施 kun tu sbyin pa'i 'os su gyur ba ཀུན་ཏུསྦྱིན་པི་འོསསུགྱུར་བ 

prāhavanīyaḥ प्राहवनीयः 極應布施 rab tu sbyin pa'i 'os su gyur ba རབ་ཏུསྦྱིན་པི་འོསསུགྱུར་བ 

gurubhaktiḥ गुरुभक्तिः 心敬 bla ma la snying nye ba'am gus pa བླ་མསྙིངཉེ་བགུས་པ 

guruśuśrūṣā गुरुशुश्रूषा 孝順師傅 bla ma la srid zhu che ba བླ་མསྲིདཞུཆེ་བ 

sapratīśaḥ सप्रतीशः 具恭敬 具畏敬 zhe sa dang bcas pa ཞེ་སདང་བཅས་པ 

sagauravaḥ सगौरवः 具敬 gus pa dang bcas pa གུས་པདང་བཅས་པ 

sevanam सेवनम् 依附 bsten pa བསྟེན་པ 

bhajanam भजनम् 親近 bsnyen pa བསྙེན་པ 

paryupāsanam पर्युपासनम् 作敬言 作敬奉 bsnyen bkur byed pa བསྙེན་བཀུརབྱེད་པ 

upāsanam उपासनम् 真實 bsnyen bkur byed pa བསྙེན་བཀུརབྱེད་པ 

saṃsevanam संसेवनम् 真實 yang dag par bsten pa ཡང་དག་པརབསྟེན་པ 

upasevanam उपसेवनम् 近倚 nye bar bsten pa ཉེ་བརབསྟེན་པ 

bahumānam बहुमानम् 寶繪畫 尊貴 承侍 ri mor bya ba'am rin po cher bya ba རིམོ་བྱ་རིན་པོ་ཆེ་བྱ་ 

praṇipatya प्रणिपत्य phyag 'tshal lam btud nas ཕྱག་འཚལལམབཏུདནས 

abhivādanam अभिवादनम् 敬說 作敬言 gus par smra ba གུས་པརསྨྲ་བ 

pūrvābhilāpī (pūrvābhilāpin) पूर्वाभिलापी (पूर्वाभिलापिन्) 慨言 先發善言 先言問訊 gsong por smra ba གསོང་པོར་སྨྲ་བ 喜勤異名 

utsūḍhiḥ (utsṛcitaḥ) उत्सूढिः (उत्सृचितः) spro ba སྤྲོ་བ 

utsāhaḥ उत्साहः brtsom pa བརྩོ་པ་ 

ārambhaḥ आरम्भः 發勤 rtsom pa རྩོམ་པ 

atandritaḥ अतन्द्रितः 不散亂 不怠 mi gyeng ba mi gyel ba'am snyoms las med pa མིྱེམིྱེལ་བསྙོམས་ལསམེད་པ 

satkṛtyakārī (satkṛtyakārin) सत्कृत्यकारी (सत्कृत्यकारिन्) 恭敬 作敬 gus par byed pa གུས་པར་བྱ་པ་ 

sātantyakārī (sātantyakārin) सातन्त्यकारी (सातन्त्यकारिन्) 常作 rgyun du byed pa རྒྱུན་དུབྱེད་པ 

niyakaḥ नियकः 恒敬 rtag tu 'grus che ba རྟག་ཏུའགྲུསཆེ་བ 

pratijñottarakaḥ प्रतिज्ञोत्तरकः 遮下浴身 堅守要期 慎其獨也 kha 'og tu lus 'khrus pa འོག་ཏུལུས་འཁྲ་པ་ 

āsthitikriyā आस्थितिक्रिया 堅住所作 nyams su len pa 'am zhen par byed pa ཉམས་སུ་ལེན་པའམཞེན་པ་བྱེ་པ་ 

abhiyogaḥ अभियोगः 現精勤 mngon par brtson pa མངོན་པརབརྩོན་པ 

udyogaḥ उद्योगः 精勤 brtson pa བརྩོན་པ